τραγούδια του πόθου

αδυνατώντας να συμπεριλάβουμε στα τραγούδια της αγάπης τραγούδια όπου ο πόθος καταδηλώνεται με όλο το σφρίγος του ξεκινάμε μια νέα κατηγορία με την παραλλαγή ενός τραγουδιού που παρουσιάσαμε και παλιότερα. το θέμα και η ματιά του πρωτότυπα κι εντυπωσιακά. από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ που κυκλοφορεί στις εκδόσεις Τροχαλία...

ΔΩΔΕΚΑ ΧΡΟΝΟΥΣ ΕΚΑΜΕ ΣΤΟΥΣ ΚΛΕΦΤΕΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ


Ποιος είδε ήλιο το βραδυό, το ‘χω μάρα και καημό
κι άστρι το μεσημέρι, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Ποιος είδε κόρη ανύπαντρη, το ‘χω μάρα και καημό.
Να περπατάει με κλέφτες, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Με κλέφτες και μ’ αρματολούς, το ‘χω μάρα και καημό,
και με καπεταναίους, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Δώδεκα χρόνους έκαμε, το ‘χω μάρα και καημό,
στους κλέφτες καπετάνιος, γεια σου μωρέ λεβέντη,
κανείς δεν την επίκασε, το ‘χω μάρα και καημό,
που ήτανε κοπέλα, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Μια γιορτή, μια Κυριακή, το ‘χω μάρα και καημό.
Και μια Καλήν ημέρα, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Εβγήκαν στο παιγνιδαριό, το ‘χω μάρα και καημό,
να ρίξουν στο σημάδι, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Το ρίχνούν μια, το ρίχνούν δυο, το ‘χω μάρα και καημό,
το ρίχνούν τρεις και πέντε, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Κανένας από όλους τους, το ‘χω μάρα και καημό,
δεν παίρνει στο σημάδι, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Το ρίχνει η κόρη μια φορά, το ‘χω μάρα και καημό,
και πήρε το σημάδι, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Κι η κόρη από τη σφίξη της, το ‘χω μάρα και καημό,
κι από την περηφάνια της, γεια σου μωρέ λεβέντη,
της κόπηκε το θηλύκι της, το ‘χω μάρα και καημό,
της φάνει τι βυζί της γεια σου μωρέ λεβέντη.
Άλλοι το λένε μάλαμα, το ‘χω μάρα και καημό,
κι άλλοι το λεν ασήμι, γεια σου μωρέ λεβέντη.
Ένα μικρό κλεφτόπουλο, το ‘χω μάρα και καημό,
το λέει το αργυρό της γεια σου μωρέ λεβέντη.

τυπικό δείγμα των αλληλεπιδράσεων της ποιητικής των τραγουδιών που συχνά συναντιούνται με άλλα μέσα από κοινά δίστιχα ή μοτίβα (εδώ το "σχίζω ρίζω το λεμόνι"). από τη συλλογή του δάσκαλου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ που εκδόθηκε με τη βοήθεια του Ιόνιου Πανεπιστημίου. η έκδοση περιλαμβάνει και δύο cd με ηχογραφήσεις επιτόπιες. το βιβλίο δεν έχει εξαντληθεί, οπότε σπεύσατε πριν έχει την τύχη των άλλων. περισσότερο για την αξιοπιστία της συλλογής και όχι για τις ηχογραφημένες ερμηνείες...

ΚΟΥΠΑ ? ΚΟΥΠΑ ΜΠΙΡΜΠΙΛΕΝΙΑ


Κούπα ? κούπα μπριμπιλένια,
κόρη μαργαριταρένια,
κάμε μου καλό γιοφύρι,
να περάσω πέρα ? πέρα.
Να περάσω πέρα ? πέρα
στου παπά την περιστέρα,
που πουλάει τα μήλα δέκα, τα λεμόνια δεκαπέντε.
Παίρνω, σχίζω ένα λεμόνι
βρίσκω την αγάπη μέσα.
Με τα χέρια σταυρωμένα
και με τα μαλλιά πλεγμένα.
- Γύρνα τα μαλλιά τσιομπίσω
να σε ιδώ, να σε γνωρίσω.
Να σε ιδώ, να σε γνωρίσω,
να σε γλυκοχαιρετίσω.
Γύρνα τα μαλλιά τσομπρός,
να σε ιδώ, να αρθώ γαμπρός.

από την τόσο ενδιαφέρουσα αλλά και δυσεύρετη συλλογή "ΤΣΑΜΑΝΤΑΣ" του Νικόλαου Νίτσου που ψηφιοποιήσαμε στη διάρκεια του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" με βάση το αντίτυπο του βιβλίου που έχει ο ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΛΥΔΡΟΣΙΤΩΝ στη δανειστική βιβλιοθήκη του.

ένα τραγούδι του πόθου που έχουμε ακούσει να τραγουδιέται σε στιγμές γλεντιών από Χειμαρριώτικους αλλά και Δεροπολίτικους και πωγωνίσιους πολυφωνικούς ομίλους. ποτέ δεν το έχουμε ακούσει με τη συγκεκριμένη στιχουργική παραλλαγή, με σταυραετούς και βασιλιάδες


ΤΡΕΙΣ ΚΟΠΕΛΕΣ ΛΥΓΕΡΕΣ

Τρεις κοπέλες λυγερές
Παν στον κάμπο μοναχές.
Στο δρόμο που πηγαίναν
Μιαν της άλλης ήλεγαν:
«Μώρ’ εδώ που πάμ’ εμείς
Τάχα δεν είναι κανείς,
Μας φιλάει και τις τρεις;»
Σταυραετός καθόντανε
Και φτερομαδόντανε:
«θε’ μου δος μου δύναμη
να ριχτώ ν’ αρπάξω μια!
Κι αν δεν την εσήκωνα,
Να μου κόψουν τα φτερά,
Να τα παν’ του Βασιλιά
Να τα ιδεί η Βασίλισσα
Να τα ιδούνε κ’ οι Κυρές,
Να σφαγούν με τις σουγιές»!

εγκώμιο σώματος από βλέμμα έμπλεο πόθου τούτο το τραγούδι από τη Δρόπολη που εμπεριέχεται στη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" (εκδόσεις Gutenberg). το συναντήσαμε και στις συλλογές των ΝΙΚΑ και ΦΩΤΙΟΥ, ΛΥΤΗ.

Ν’ ΑΡΧΙΣΩ ΑΠ’ ΤΟ ΚΟΡΜΑΚΙ ΣΟΥ

Ν’ αρχίσω απ’ το κορμάκι σου,
να βγω στην κεφαλή σου,
να πω για τα σημάδια σου,
που έχεις στο κορμί σου.
Να πω για τα φρυδάκια σου,
τα μικρογαϊτανάκια,
να πω για τα ματάκια σου,
τα σχιζομυγδαλάτα,
όπου κι αν ρίχνουνε ματιές,
σε κάνουνε κομμάτια.
Να πω για τη μύτη σου,
τη γραφοκοντυλένια,
να πω για το στόμα σου,
το γλυκονοστιμάτο.

τραγούδι του πόθου που τραγουδιέται και παθιασμένα τούτο εδώ, στην ηχογράφηση από όπου προέρχονται οι ακόλουθοι στίχοι. πρόκειται για έκδοση του συλλόγου του Δολού Πωγωνίου που πριν κανένα χρόνο δισκογράφησε 20 τραγούδια, ένα κι ένα! μας το χάρισαν "τιμής ένεκεν" - πολύ μας συγκίνησαν- και βαλθήκαμε να τα μελετάμε!




ΠΑΙΡΩ ΣΧΙΖΩ ΕΝΑ ΛΕΜΟΝΙ

Παίρω σχι – μωρ’ Πανάγιω
παίρω σχίζω ένα λεμόνι
βρι- μωρή βρίσκω – γεια σου Πανάγιω μου
βρίσκω την Πανάγιω μέσα.
Γεια σ’ Πανάγιω μια,
γεια σ’ Πανάγιω δυο,
γεια σ’ Πανάγιω τρεις,
εσύ θα πα– ωχ θα πα– θα παντρευτείς.
Κι αν θα παντρευτείς, τι καλό θα ιδείς,
θα φιλήσεις θα αγκαλιάσεις
και θα βα– ωχ θα βα– θα βαρεθείς.
Βρί – μωρ’ βρίσκω
την μωρή Πανάγιω
μωρή βρίσκω την Πανάγιω μέσα.
Με μωρή με τα χε – μωρή Πανάγιω μου
με μωρή με τα χέρια σταυρωμένα.
Γεια σ’ Πανάγιω μια,
γεια σ’ Πανάγιω δυο,
γεια σ’ Πανάγιω τρεις,
εσύ θα πα– ωχ θα πα– θα παντρευτείς.
Κι αν θα παντρευτείς, τι καλό θα ιδείς,
θα φιλήσεις θα αγκαλιάσεις
και θα βα– ωχ θα βαρεθείς.
Τα μωρή τα μαλλιά της ξεπλεγμένα
με μωρή με τα χέρια σταυρωμένα.
Γεια σ’ Πανάγιω μια,
γεια σ’ Πανάγιω δυο,
γεια σ’ Πανάγιω τρεις,
εσύ θα πα– ωχ θα πα– θα παντρευτείς.
Κι αν θα παντρευτείς, τι καλό θα ιδείς,
θα φιλήσεις θα αγκαλιάσεις
και θα βα– ωχ θα θα βα– βαρεθείς.

ΨΕΣ ΕΙΔΑ, ΜΑΥΡΑ ΜΟΥ ΜΑΤΙΑ

Ψες είδα, μαύρα μου μάτια,
ψες είδα στο όνειρό μου
ψες είδα στο όνειρό μου
μαύρα μάτια στο πλευρό μου.

Και ξυπνώ, μαύρα μου μάτια,
και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω
και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω,
με τα ρούχα μου μαλώνω.

«Ρούχα μου, μαύρα μου μάτια,
ρούχα μου, καλά μου ρούχα,
ρούχα μου, καλά μου ρούχα
πουν’ τα μαύρα μάτια πούχα;»

Μαύρα μάτια στο ποτήρι
κι άλλα δυο στο παραθύρι
με τηρούν και με λογιάζουν,
μέσα στην καρδιά με σφάζουν.

το συναντήσαμε και το αγαπήσαμε σαν ζωναράδικο στη Θράκη, αγαπημένες μας οι ηχογραφήσεις του από τους Κωστελήδες και το ΕΛΚΕΛΑΜ (όπου έδωσε και τίτλο στο δίσκο) αλλά και η διασκευή του από τη φίλη Κρίστη Στασινοπούλου στο "Ταξιδοσκόπιό" της. εδώ το συναντήσαμε στη συλλογή του ΥΦΑΝΤΗ "ΠΩΓΩΝΙΣΙΟΣ ΓΑΜΟΣ", ένα από τα βιβλία που μεταγράφηκαν ψηφιακά στη βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

Η ΠΑΝΑΓΙΩ

Παίρω, σκίζω ένα λεϊμόνι
Βρίσκω την Πανάγιω μέσα.

- Γεια σ’ Πανάγιω μ’ μια
γεια σ’ Πανάγιω μ’ δυο,
γεια σ’ Πανάγιω μ’ τρεις
και θα παντρευτείς.

Τι καλό θα ιδείς, που θα παντρευτείς
θα φιλήσεις, Θ’ αγκαλιάσεις
και θα βαρεθείς.

άλλη μια παραλλαγή ενός αγαπημένου πολυφωνικού, αυτή τη φορά από τη Σωπική Άνω Πωγωνίου και τη συλλογή του Γ. ΤΣΙΟΠΟΥ. όλο το νόημα του γάμου σε δύο στίχους... αλλά και το ισοζύγιο πόθου και χρόνου....

ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΟΜΟΡΦΗ


Αν θέλεις να είμαι όμορφη,
αν θέλεις να είμαι άσπρη,
στείλε στην πόλη για γυαλί,
στα Γιάννενα για χτένι,
στείλε και στην Πολύτσιανη
για κόκκινο γελέκι.
Το χτένι να χτενίζομαι,
και το γυαλί να βλέπω,
και το γελέκι να φορώ,
και στο χορό να βγαίνω.
Να κάμ’ αγόρια να σφαγούν,
κορίτσια να πλαντάξουν,
να κάμω τον πρωτόπαπα
να χάσ’ τη λειτουργιά του.
Να κάμω τον επίτροπο
να χάσει τα δευτέρια,
να κάμω τον πρωτόγερο
να χάσει τα σοκάκια.

από τι συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" (εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ). εμείς έχουμε αγοράσει ξανά και ξανά το βιβλίο αυτό, το βρίσκουμε συνήθως στο βιβλιοπωλείο ΝΑΥΤΙΛΟΣ Χαριλάου Τρικούπη και Σόλωνος. αξίζει να το βρείτε....

ΟΛΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΠΕΡΒΑΤΩ...

(ν) Όλη τη νύχτα περβατώ μ’ ένα όμορφο κορίτσι
να το φιλήσ’ αντρέπομαι, να της το ειπώ φοβούμαι.
Για να τ’ αφήσ’ αφίλητο, ταχιά γελάει με μένα. (δις)
Θα πάω σε κρασ(ϊ)πουλειό να πιω και να μεθύσω,
για να διαβώ στη πόρτα της, να της το τραγουδήσω:
- Κόρη, αν κοιμάσαι, ξύπνησε κι αν κάθεσ’ έβγα ιδές με
κι αν είσαι μ’ άλλον άγουρο, με γεια σου, με χαρά σου.
- Δεν τόξερα, λεβέντη μου, το πως περνάς απ’ έξω,
να γένω γης να με πατάς, γιοφύρι να περάσεις.
Να γένω κι ασημόκουπα να πίνεις το κρασάκι.
Εσύ να πίνεις το κρασί κι εγώ να πλέω μέσα.

από τον "ΠΩΓΩΝΙΣΙΟ ΓΑΜΟ" του Υφαντή τούτο το τραγούδι της αγάπης. ξεκινά θυμίζοντας το πολυφωνικό "την ημέρα δεν κοιμούμαι" και καταλήγει θυμίζοντας το επίσης πολυφωνικό "όσα λουλούδια έχει η άνοιξη" αφού ενδιάμεσα συναντήθηκε και το "εψές προψές απέρασα". όμορφα τα συναπαντήματα των τραγουδιών στο διάβα τους στον τόπο και στο χρόνο...

ΑΝΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΔΥΟ ΒΟΥΝΑ

Ανάμεσα από δυο βουνά μια κόρη ροβολούσε.
Είχε το μόσκο στα μαλλιά, τη ζάχαρη στα χείλη!
Ο Τούρκος την αγνάντευε από το καραούλι…
Τον Άι-Γεώργη ζύγωσε και το σταυρό της κάνει:
«Βοήθαμ’ Άι-Γεώργη βοήθαμ’, να μη με πάρει ο Τούρκος
Σου φέρνω λάδι με τ’ ασκί, κερί με το καλάθι,
Και στο βουβαλοκέρατο σου φέρνω το θυμίαμα!»
Κι ο Τούρκος παρακάλεσε από το καραούλι:
«Βοήθαμ’ Άι-Γεώργη, βοήθαμ’ να πάρω αυτήν την κόρη,
Σου φέρνω λίτρα μάλαμα και δυο λίτρες ασήμι!»
Εβοήθησε ο Άγιος και γλύτωσεν η κόρη…

τραγούδι των ορίων του πόθου στην ευρύτερη θεματική των άνομων, αλλόφυλων και αλλόθρησκων ερώτων. από τη συλλογή του ΝΙΤΣΟΥ, "ΤΣΑΜΑΝΤΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ". ο Άη Γιώργης και σήμερα είναι ο πιο αγαπημένος χριστιανός άγιος στην Τουρκία. εδώ ο άγιος παίρνει θέση γλιτώνοντας την κόρη με το μόσχο στα μαλλιά, τη ζάχαρη στα χείλη. μερικές φορές οι λέξεις στη λαϊκή ποιητική είναι πιο γλυκές από το αντικείμενο του πόθου!

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙ Η ΜΑΡΩ (ΠλανόΓιαννος)

Ο Γιάννης κι ο Γιαννάκης κι ο πλανόΓιαννος.
πλανάει της κοπέλες και τις όμορφες,
την Μάρω δεν πλανεύει, δεν πλανεύεται.
Γυναικεία ρούχα ντύεται και σηκώνεται,
Διαβαίν’ απ’ την αυλή της και τη συντυχαίν’
- Μάρω, πάμε στη βρύση για κρύο νερό,
- Καρτέρα μ αδερφούλα, και για πόρχουμαι.
- Αν εύρισκες το Γιάννο τι θα ‘κανες;
- Θα σφαζουμουν η μαύρη και θα κοφτόμουν.
- Δεν σφάζεσαι η μαύρη κι ουδέ κόφτεσαι·
εγώ είμαι ο Γιάννης κι ο πλανόΓιαννος,
πλανεύω τις κοπέλες και τις όμορφες·
- Φίδια θα λα σε φάνε αν μ’ εγγίξεις συ.
- Φίδια να με φάνε κι αν σ’ αφήσω ‘γώ.

Μαρία και Γιάννος συναντιούνται σε πολλή τραγούδια. εδώ ο Γιάννος είναι ο ...πλανόγιαννος. μαγεύει τα κορίτσια! από την παλαιότατη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ, πολλάκις επανεκδοθείσα...

ΚΑΤΑΡΑ

Κόρη μ’, που είσαι στον αργαλειό
Γυφαίνεις, ξεγυφαίνεις κι όλο εμένα με μαραίνεις.
Γυφαίνεις τα ψιλά πανιά,
Γυφαίνεις τα λαχούρια, γεια σ’ αγάπη μου καινούρια.
Κι εγώ σε καταριάστηκα,
κόρη μ’, να τσακιστεί το χτένι τ’ αντί,
να ραϊστεί το χτένι, π’ όλο εμένα με μαραίνει.
Και να κοπούν πολλές κλωστές,
να δένεις, να ξεδένεις, π’ όλο εμένα με μαραίνεις.

παραλλαγή τραγουδιού που τραγουδιέται και στο Αιγαίο και στην Ήπειρο. στη Μύκονο, μάλιστα, δισκογραφήθηκε με τσαμπούνες στον εξαίρετο δίσκο "ΣΑΜΠΟΥΝΕΣ ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΕΣ". η τιτλοδοσία ας χρεωθεί στον συλλέκτη τραγουδιών ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΓΙΑΝΓΚΑ και όχι στο τραγούδι ή στο υποκείμενό του. ποιος μπορέι να καταραστεί πραγματικά τον πόθο του;

ΤΟΥ ΚΟΡΦΟΥ ΤΑ ΜΗΛΑ (Στα τρία)


Πέρασε ο χρόνος πέρασε, πέρδικα, μωρ’ πέρδικα,
όπου δεν σ’ αντάμωσα, μωρή πέρδικα γραμμένη.
Και τώρα που σ’ αντάμωσα, πέρδικα, μωρ’ πέρδικα,
που ‘ρχεσαι απ’ τ’ αμπέλι, μωρή πέρδικα γραμμένη.
Βαστάς τα μήλα στην ποδιά, πέρδικα, μωρ’ πέρδικα,
τα κίτρα στο ζωνάρι, μωρή πέρδικα γραμμένη.
Δυο μήλα σου εγύρεψα, περδίκα, μωρ’ πέρδικα,
κι εσύ μου δίνεις πέντε, μωρή πέρδικα γραμμένη.
Δεν θέλω ‘γω τα μήλα σου, περδίκα, μωρ’ πέρδικα,
τα τσαλαπατημένα, μωρή πέρδικα γραμμένη.
Θέλω τα δυο του κόρφου σου, περδίκα, μωρ’ πέρδικα,
τα μοσχομυρισμένα, μωρή πέρδικα γραμμένη.

συνήθης η ποιητική προσομοίωση του γυναικείου στήθους με μήλα στα τραγούδια, αλλού πιο εμφανώς αλλού πιο υπαινικτικά (πχ στο "πήγαινα το δρόμο δρόμο" ο στίχος ¨κι άπλωσα να πάρω ένα" αναφέρετσι στο άγγιγμα του στήθους).. γενικότερα τα οποωροφόρα, τα έμπλεα χυμών, συχνά αποτελούν καταφυγές της λαϊκής ποιητικής σε ερωτικές προσομοιώσεις. το τραγούδι προέρχεται από τη συλλογή του ΜΑΤΣΙΑ και τα σχόλια, όπως πάντα, από τον Α.Λ.

ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ


Τούτο το καλοκαίρι,
Μαρία Μαριγώ,
κακά τα πέρασα,
δεν είδα την Μαρία,
δεν την αντάμωσα.
Στο σπίτι της πηγαίνω
Για να την εβρώ
κι η μάνα της την κρύβει
πίσω στον αργαλειό.
-Έβγα, Μαρία μ’, έβγα,
στον πέρα μαχαλά,
να πούμε και δυο λόγια,
δυο λόγια ερωτικά.
Εγώ Μαρία φεύγω
και πάω μακριά,
πάω σε κρύες βρύσες
και σε κρύα νερά

ένα από τα πολυφωνικά τραγούδια που ερμηνεύει η ηπειρώτικη ζυγιά του ΛΕΥΤΕΡΗ ΓΚΙΟΚΑ με οργανική συνοδεία όπως το συναντήσαμε στη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ. φαίνεται σχετικά νεότερο τραγούδι ("λόγια ερωτικά") με αναφορές προέλευσης στο παλιαότερο "τούτο το καλοκαίρι"

ΕΡΩΤΙΚΑ ΔΙΣΤΙΧΑ

Μαχαίρι μαυρομάνικο στα πέντε δάχτυλα μου,
Κι αν δε σε πάρω, μάτια μου, να μπει μεσ’ στη καρδιά μου!

Σεβντάδες είναι δώδεκα, είναι κι ένας περίσσιος,
Σαν ο σεβντάς των κοριτσιών δεν είν’ γυναικίσιος.

Η νύχτα ώρες δέκα τρεις, εγώ τις τρεις κοιμούμαι,
Τις άλλες δέκα κάθομαι κι εσένα συλλογιούμαι.

Συλλογισμένος κάθομαι, συλλογισμένος στέκω
Κανένας δε μ’ ερώτησε να μάθει το τι έχω.

Ο πλάτανος θέλει νερό κ’ η λεύκα θέλ’ αγέρα
Και το κορίτσι φίλημα ως που να γέν’ ημέρα.

Το κάστανο θέλει κρασί και το καρύδι μέλι,
Και το κορίτσι φίλημα πρωί και μεσημέρι.

ερωτικά δίστιχα για το συγγραφέα ΝΙΤΣΟ στο βιβλίο του "ΤΣΑΜΑΝΤΑΣ" για το ακριτικό χωριό της Μουργκάνας. στιχοπλάκια ή χαβάδες όπως τα λέμε και τα τραγουδάμε στην Ήπειρο, δίστιχα που διαχέονται σε διάφορα τραγούδια του γλεντιού

ΚΕΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΑΦΕΝΤΗΣ

Ηθέλησεν αφέντης μου να κάνει μια ταβέρνα,
κι εμένα βάνει κεραστή, για να κερνώ τους φίλους
κι αχ το πολύ το κέρασμα κι αχ τημ πολύν αγρύπνια,
το χέρι μου απόστασε, κ’ έπεσε το ποτήρι,
κι ουδέ σε πέτρα βαρείτε, κι ουδέ και στο λιθάρι,
στα γόνατα τ(η)ς κυρούλας μου, στα γόνατα τ(η)ς κυράς μου,
χίλια κομμάτια γίνηκε και χίλια κομματούλια,
κι αφέντης μ’ όντας το ‘κουσε βαριά του κακοφάνει,
και το πωρνό σηκώθηκε βγαίνει να με πουλήσει.
- Αφέντη μου, μη με πουλείς, και μη με παζαρεύεις.


από την παλαιότατη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΑΣΙΩΤΗ τούτο το ερωτικό τραγούδι που αφηγείται έμμεσα μια παράνομη ερωτική σχέση μεταξύ του κεραστή και της γυναίκας του αφεντικού του. την ίδια ιστορία έχουμε ακούσει πολλές φορές σαν πραγματικό γεγονός...

ΤΗΣ ΧΑΙΔΩΣ


- Μωρή Χάιδω, ντελή Χάιδω,
ποιος σου ‘πε πως δε σε θέλω,
ποιος σου ‘πε δε σε θέλω
κι έβαλες τα λερωμένα;
Κι έβαλες τα λερωμένα
και τα λερωφορεμένα.
Ρίξ’ τα κάτω τα καημένα,
ρίξ’ τα κάτω τα καημένα.
Ρίξ’ τα κάτω τα καημένα
κι έλα Χάιδω με τε μένα
Κι έλα Χάιδω με τε μένα
να περνάς χαριτωμένα.
- Δεν έρχομαι με τε σένα,
τ’ είσαι ένας κακός λεβέντης,
με φιλάς και με αγκαλιάζεις
και στο δρόμο μ’ απαριάζεις.
Σαν τ’ αστάκι στην καλάμα,
σαν την καλαμιά στον κάμπο.

Ο πόθος ως μετωνυμία, ως καταδήλωση, ως ερωτικό κάλεσμα δίχως υπεκφυγές σε ένα τραγούδι που σε παραλλαγή του τραγουδιέται και τιτλοφορείται ως "Νταλιάνω". από τη συλλογή του δάσκαλου ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΤΗΣ ΡΗΝΟΥΛΑΣ


Κάτω στο ρέ-, Ρήνα, Ρηνούλα μου
κάτω στο ρέμα το βαθύ
πλέν’ η Ρήνού-, Ρήνα, Ρηνούλα μου
πλένει η Ρηνούλα μοναχή.

Δεξιά μεριά, Ρήνα, Ρηνούλα μου
δεξιά μεριά η πλύστρα της
κι αριστερά, Ρήνα, Ρηνούλα μου
κι αριστερά η χωρίστρα της.

Στην κεντημέ-, Ρήνα, Ρηνούλα μου
στην κεντημένη της ποδιά
τσιομπάνος με, Ρήνα, Ρηνούλα μου
τσιομπάνος με τα πρόβατα.

όχι ακριβώς του πόθου αλλά περισσότερο της θωριάς, αν είχαμε τέτοια κατηγορία... το γνωρίσαμε στην Πολυτσανίτικη εκδοχή του, εδώ από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ, ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" που κυκλοφορεί στις εκδόσεις "ΝΕΦΕΛΗ"

ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΚΑΘΙΣΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙΑ


Κοριτσάκι καθισμένο στην ακρογιαλιά,
με τη θάλασσα λευκαίνει τα ξανθά μαλλιά.
- Τα μαλλιά σου κι λευκάνουν τι θα γίνουνε
- Τα μαλλιά μου θε να γίνουν προίκα κεντητή.
Ποιο ‘ναι ‘κείνο το παλικάρι το καλό να ζει,
που θα πάρ’ αυτή την κόρη και την προίκα της μαζί;
Κείνος που ‘χει νου και νιάτα και περηφάνια.

παραλλαγή ενός από τα πιο αγαπημένα μας πολυφωνικά τραγούδια, του "ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΑ ΚΑΘΙΣΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΓΙΑΛΙΑ" - που αγαπήσαμε μέσα από την ηχογράφηση της οικογένειας Μούκα από το Άνω Πωγώνι αλλά και από τον τρόπο που το τραγουδά η "ΧΑΟΝΙΑ". από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΚΙΝΗΣΑ ΓΙΑ ΝΑ ‘ΡΘΩ ‘ΝΑ ΒΡΑΔΥ


Κίνησα να ‘ρθω ‘να βράδυ,
μ’ έπιασε ψιλή βροχή,
η καρδιά μου λαχταρούσε,
για να σ’ εύρω μοναχή.
Ούδε μοναχή σε βρίσκω
κι ουδέ με τη μάνα σου,
μωρ’ σε βρίσκω στολισμένη
με τη φιλενάδα σου.
- Και τι άντρας είσαι ‘σύ,
που φοβάσαι τη βροχή;
Ας ερχόσουν, κι ας βρεχόσουν,
κι ας γινόσουνα παπί,
είχα ρούχα να σ’ αλλάξω,
πάπλωμα να σκεπαστείς,
είχα πέρδικα ψημένη,
είχα και γλυκό κρασί
και κορμάκι ν’ αγκαλιάσεις
όσο που να βαρεθείς.
Είχα και καλό κρεβάτι,
πάπλωμα μεταξωτό
και καθάρια μαξιλάρια
τα χεράκια μου τα δυο.

Ο πόθος κατάδηλος, δίχως υπεκφυγές, με πλήρη ειλικρίνεια σε τούτο το τραγούδι που το έχουμε χαρεί πολλές φορές από πολυφωνικούς ομίλους από το Άνω Πωγώνι. τούτη η παραλλαγή του, όμως, που προέρχεται από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ", αποδίδεται στη Δερόπολη και τα Ριζά. για κορμάκια για αγκαλιές μέχρι να βαρεθούν!

Η ΕΠΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΡΑΣΤΟΥ


Δυο χρόνους περπατούσα το γιαλό γιαλό,
κι άλλους δυο τριγυρνούσα το βουνό βουνό.
Γύρισα ν από τα ξένα κι απ’ τα μακρινά
τη αγάπη μου την πρώτη τρέχω να την βρω·
μέσα σε μπαχτσέ την ήβρα, ‘ς τα τριαντάφυλλα,
μαστραπά κρατάει ‘ς το χέρι με κρύο νερό.
Ρίχνω μήλο και την κρούω, δεν με ελόγιασε,
ρίχνω μάλαμα κι ασήμι, και μ’ απείκιασε,
σήκωσε τα μαύρα μάτια μ’ αγριοκοίταξε,
κι άνοιξε και τ’ αχειλάκι και μου μίλησε.
- Που ήσουν, πούστη και προδότη και βελεντζινά,
που ήσουν πέρσι τον χειμώνα κι αντιπρόπερσι;
- Ξένος ήμουν, εις τα ξένα ξενοδούλευα,
κι ότι δούλεψα ο καημένος σου το ήφερα·
Σόφερα γυαλί και χτένι κι ασημοσουγιά,
το γυαλί για να κοιτάζεις τς ομορφάδες σου
και το χτένι να χτενίζεις τα χρυσά μαλλιά
το σουγιά να καθαρίζεις μήλα κόκκινα.


στα τραγούδια του έρωτα κατατάσσει ο ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ το τραγούδι τούτο που θα μπορούσε να αναφερθεί και σε εκείνα της ξενιτιάς. αν λάβουμε υπόψην μας ότι η συλλογή εκδόθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα εντυπωσιάζει η χρήση του λόγου. τη μομφή του "πούστη και προδότη" δεν τήν έχουμε ξανασυναντήσει σε δημοτικά τραγούδια... "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΣΑΡΑΝΤΑ ΠΕΝΤΕ ΛΕΜΟΝΙΕΣ


Σαράντα πέντε λεμονιές,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές,
οχ, τις είχα στην αυλή μου,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές.

Τις πότιζα τις σκάλιζα,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές,
οχ και τις κορφολογούσα,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές.

Και μια κοντούλα λεμονιά,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές,
οχ, λεμόνια φορτωμένη,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές,

Χαμήλωσε τους κλώνους,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές,
να κόψω ένα λεμόνι,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές.

Για να το στύψω να το πιω,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές,
να μου διαβούν οι πόνοι,
λεμονιές, λεμονιές, πορτοκαλιές

από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ που προσπαθεί να αποτελέσει επιτομή και των παλαιότερων συλλογών στις οποίες αναφέρεται. ένας κοινός ποιητικός ΄τοπος της δημοτικής μας ποίησης, η αλληγορία του λεμονιού ή αλλού ("πήγαινα το δρόμο δρόμο") με το γυναικείο στήθος... το τραγου΄δι έχουμε ηχογραφήσει με πωγωνίσιους πολυφωνικούς ομίλους.

Η ΚΟΡΗ (Παραλλαγή)


Απόψε δεν κοιμήθηκα και σήμερα νυστάζω,
γιατί κουβέντιασα πολύ με μια γειτόνισσα μου,
με μια γειτονοπούλα μου, ξανθή και μαυρομάτα·
πόχει το μάτι σαν ελιά, το φρύδι σαν γαϊτάνι,
τι δόλιο το ματόφρυδο σαν κρόσ’ από μαντήλι.
- Κοιμάσαι κόρη μ’ ξύπνησε, σήκου και έβγα έξω·
‘σηκωθ’ από τον ύπνο της η κόρ’ να ξαγρυπνήσει,
βρίσκει τον κόρφο τ(η)ς ανοικτό, τ’ αχείλη φιλημένο,
και την χρυσή τημ ποδιά ψηλά ‘νασκουμπωμένη.
- Ακούστε το σεις όμορφες, και σεις πο μαυρομάτες,
το Μάη κρασί μημ πίνετε κ’ έξω μην κοιμηθείτε,
περίσσεψ’ η μπερμπατουριά και περβατεί τις νύχτες,
σέρνει ψωμί για τα σκυλιά, κρέας για τα λιοντάρια,
σέρνει και υπνοβότανο για τ(η)ς όμορφες κοπέλες.


η συλλογή του ΧΑΣΙΨΤΗ περιέχει διαμάντια, αναζητήστε την! όπως τούτη η παραλλαγή του γνωστού τραγουδιού που τόσο όμορφα εξυφαίνει τον πόθο στους στίχους του. υπνοβότανα σαν άλλθι για την παράδοση στον πόθο...

ΤΩΡΑ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ....


Τώρα τα πούλια τώρα τα χελιδόνια,
τώρα οι πέρδικες.
Τώρα οι πέρδικες συχνολαλούν και λένε:
- Ξύπν’ αφέντη μου.
- Ξύπν’ αφέντη μου και μη βαριοκοιμάσαι,
ξυπν’ αγκάλιασε.
Ξυπν’ αγκάλιασε κορμί κυπαρισσένιο
κι άσπρονε λαιμό.
Κι άσπρονε λαιμό, σαν την δροσιά του Μάη
- Άφσε λυγερή.
Άφσε, λυγερή λίγον ύπνο να πάρω
γιατ’ αφέντης μου στη βάρδια μ’ έχει απόψε
και στον πόλεμο.
Και στον πόλεμο πάντα μπροστά με βάνει,
για να σκοτωθώ.
Για να σκοτωθώ, για σκλάβο να με πάρουν.
Κι έδωκι’ ο Θεός.
Κι έδωκι’ ο Θεός κι η Παναγιά η παρθένα
και ξεσπάθωσα.
Και ξεσπάθωσα μεσ’ στων οχτρών τ’ ασκέρι
χίλιους έκοψα.
Χίλιους έκοψα στο έμπα και στο έβγα
κι ήρθα κι έπεσα.
Κι ήρθα κι έπεσα στο στρώμα, που κοιμάσαι
να ξεκουραστώ.
Να ξεκουραστώ, λίγον ύπνο να πάρω
Μέχρι το πρωί.

εντάξει, δεν είναι του πόθπυ ακριβώς αλλά ο άσπρος λαιμός και το κορμί το κυπαρισσένιο μας παρέσυραν... ενώ το τραγούδι ξεκινά και τιτλοφορέιται όπως το πανελλήνια διαδεδομένο τραγούδι του γάμου "ΤΩΡΑ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ" (με το πιο αγαπημένο μας από την Κάλυμνο) εξελίσσεται απρόσμενα! ο ...αφέντης δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο ερωτικό κάλεσμα επειδή πριν σκότωνε ένα ασκέρι χίλιων οχτρών... απίστευτα τα παλιά δημοτικά τραγούδια, ένας κόσμος ολόκληρος παραμονεύει εντός του να μας αποκαλυφθεί...

ΚΟΥΠΑ – ΚΟΥΠΑ ΜΠΙΡΜΠΙΛΕΝΙΑ


Κούπα – κούπα μπριμπιλένια,
κόρη μαργαριταρένια,
κάμε μου καλό γιοφύρι,
να περάσω πέρα – πέρα.
Να περάσω πέρα – πέρα
στου παπά την περιστέρα,
που πουλάει τα μήλα δέκα, τα λεμόνια δεκαπέντε.
Παίρνω, σχίζω ένα λεμόνι
βρίσκω την αγάπη μέσα.
Με τα χέρια σταυρωμένα
και με τα μαλλιά πλεγμένα.
- Γύρνα τα μαλλιά τσιομπίσω
να σε ιδώ, να σε γνωρίσω.
Να σε ιδώ, να σε γνωρίσω,
να σε γλυκοχαιρετίσω.
Γύρνα τα μαλλιά τσομπρός,
να σε ιδώ, να αρθώ γαμπρός.

το τραγούδι προέρχεται από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. οι στίχοι του συναντιούνται τόπους τόπους με άλλα, γνωστότερα τραγούδια της αγάπης ("νταλιάνω", "σχίζω ρίζω το λεμόνι"...)