τρόποι διάδοσης του πολυφωνικού τραγουδιού. η 1η ερώτηση...

Το "διδάσκεται" είναι βέβαιο. Άλλο όμως "διδάσκω" και άλλο "μαθαίνω". Κι επίσης, ο δάσκαλος δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας διδασκαλίας.

Όπως ήδη ειπώθηκε από τους προλαλήσαντες, σημαντικός είναι ο ρόλος του βιώματος (υπάρχει και όρος στην αγωγή: βιωματική μάθηση) αλλά και ο ρόλος της ομάδας. Η δυναμική μάλιστα της τελευταίας είναι σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη στο χώρο των επιστημών της αγωγής και θεωρείται από πολλούς σημαντικότερη και από τον ίδιο το δάσκαλο και ας έλεγαν οι παλιοί "με όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις" ή και τέτοιο τραγούδι, στη δική μας περίπτωση.

Βέβαια το θέμα εδώ ξεφεύγει από τα κλασικά θέματα διδασκαλίας και μάθησης καθώς αφορά τον τομέα της τέχνης. Η τέχνη δεν είναι προσπελάσιμη μόνο με νοητικές διαδικασίες. Ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζει ο συναισθηματικός κόσμος του ατόμου και φυσικά το χάρισμα...

Θέλω επίσης να θυμίσω μια σχετική παρατήρηση που ακούσαμε σε μια εκπομπή που μεταδόθηκε εδώ με προσκεκλημένο τον Τάσο Χαλκιά. Θυμάμαι πως είχε αρνητική άποψη για τους από ωδεία διδαγμένους καλλιτέχνες σε σχέση με τη διατήρηση της παράδοσης. Πιθανόν και στο Πολυφωνικό Τραγούδι παρόμοια να είναι η επίπτωση και από τη διδασκαλία του μέσα από σεμινάρια και όχι με τη φυσική του μετάδοση από γενιά σε γενιά και μάλιστα στον τόπο που γεννήθηκε.

Από την άλλη δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει ότι τα χωριά ρημάξανε. Οι γενιές που "φυσικά" έμαθαν αυτό το τραγούδι είναι υπό αναχώρηση. Αν δεν υπάρξουν σεμινάρια, το τραγούδι θα σβήσει. Είναι λοιπόν αναγκαιότητα.

Μένει βέβαια να διερευνηθεί σε βάθος αυτό το εύστοχο ερώτημα που τέθηκε ώστε η διδασκαλία του πολυφωνικού τραγουδιού να είναι όσο περισσότερο πετυχημένη γίνεται.

Επιτρέψτε μου εδώ να θέσω τη διάκριση που όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με τη διδασκαλία κάνουν σε οτιδήποτε αφορά τη διαδικασία της μάθησης. Σκεφθείτε ένα τρίγωνο. Οι τρεις κορυφές του είναι ο δάσκαλος, ο μαθητής και το προς διδασκαλία αντικείμενο. Και οι τρεις πόλοι είναι εξίσου σημαντικοί και ο καθένας έχει τη δυνατότητα να ρυθμίζει το τελικό αποτέλεσμα της μάθησης, θετικά ή αρνητικά. Πχ η ικανότητα του δασκάλου, η έφεση του μαθητή, το εύκολο του αντικειμένου... ή και τα αντίθετά τους...

Σαφώς η ουσία κάθε διδασκαλίας είναι η κατάκτηση του αντικειμένου (του πολυφωνικού τραγουδιού εν προκειμένω) από το μαθητή. Και ο ρόλος του δασκάλου είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Όμως δεν είναι ο μοναδικός, αυτό θα πρέπει να καταλάβουμε. Μάλιστα, αν λάβουμε υπόψη τη θεωρία των ομάδων που ανέφερα παραπάνω, το τρίγωνο της μάθησης γίνεται πυραμίδα και ο τέταρτος πόλος είναι ο συμμαθητής. Καθώς μάλιστα ο συμμαθητής δεν είναι μόνο ένας, η πολυπλοκότητα της μαθησιακής σχέσης είναι ακόμη μεγαλύτερη. πχ Σημαντικός παράγοντας είναι το "κλίμα" των σχέσεων. Ειδικά στο τραγούδι που είναι έκφραση και όχι απλή εκμάθηση, το κλίμα παίζει τεράστιο ρόλο. Κανείς δεν μπορεί να τραγουδήσει με μια παρέα όταν δεν υπάρχει θετική σχέση με τα άλλα μέλη.

Είναι λοιπόν απαραίτητο λόγω της ιδιαιτερότητας του πολυφωνικού τραγουδιού να ακολουθούνται τεχνικές για "δέσιμο" της ομάδας. Ο ρόλος ανήκει κυρίως στο διδάσκοντα αν και το ίδιο μπορεί να συμβεί από κάποια χαρισματικά - επικοινωνιακά - άτομα της ομάδας των μαθητών. Και σίγουρα ο χρόνος επαφής λειτουργεί συνεχώς προς τη θετική κατεύθυνση καθώς αυξάνεται ο βαθμός γνωριμίας με τους άλλους. Εκτός αν συμβούν αρνητικά γεγονότα και δημιουργήσουν χάσματα. (συγκρουσιακές καταστάσεις)

Σημαντικό είναι και αυτό που έγραψε η Ερατώ. Πόσο τακτική είναι η επαφή με την ομάδα. Αν κάποιοι έρχονται όποτε τους κάνει κέφι και απουσιάζουν άλλες δέκα... όλη η ομάδα έχει πρόβλημα.

Από κει και πέρα είναι και θέμα "χημείας". Δεν ταιριάζουν πάντα όλοι οι άνθρωποι με όλους. Όπως είναι σημαντικός και ο αριθμός των μελών. Μικρές ομάδες δένουν πιο εύκολα. Στις μεγαλύτερες συνήθως δημιουργούνται κλίκες και αυτο λειτουργεί ως νάρκη στη συνοχή της υπόλοιπης ομάδας.

Έτσι είναι και θέμα τύχης. Ποιοι θα πέσουν σε κάθε ομάδα...

Όπως και να 'χει, ελπίζω να έγινε κατανοητό πως η διδασκαλία του πολυφωνικού τραγουδιού παρουσιάζει εξαιρετικές δυσκολίες, τόσο μεγάλες που να καθιστούν άθλο τα σεμινάρια που γίνονται... Εκείνοι που έχουν την εμπειρία τόσων ετών, σίγουρα θα το έχουν αντιληφθεί. Μπορεί να αποκομίζουν ικανοποίηση αλλά και ο κόπος που καταβάλλουν είναι μεγάλος.

Ο ευνοϊκός παράγοντας στην όλη ιστορία είναι το ίδιο το αντικείμενο μάθησης, το πολυφωνικό τραγούδι δηλαδή. Που εμπνέει διδάσκοντες και μαθητές και λειτουργεί παρωθητικά στην άρση όλων των άλλων δυσκολιών.

Αρκεί όμως η κοινή αγάπη, ο έρωτας αν θέλετε, για τα πολυφωνικά ακούσματα; Θα απαντήσω αμέσως και κοφτά: Όχι.

Πρώτον γιατί πάντων χρημάτων άνθρωπος... Δεύτερο λόγω της ίδιας της φύσης του πολυφωνικού τραγουδιού που προϋποθέτει την κοινωνία των ψυχών. Όταν λοιπόν απουσιάζει η τελευταία, τότε μαθαίνουμε το τραγούδι για το τραγούδι αλλά το πολυφωνικό μένει απέξω και παραπονεμένο, να ακούει πολλές παράλληλες φωνές που δε βρίσκουν σημείο συνάντησης. Κι αυτό δεν είναι τραγούδι. Μόνο θλιβερή καρικατούρα...

Μάλιστα στην εποχή μας, εποχή που θριαμβεύει ο ατομισμός και η ιδιώτευση, οι παραπάνω απαραίτητοι όροι όχι μόνο δε βρίσκουν γόνιμο έδαφος ανάπτυξης αλλά στην κυριολεξία καμένη γη. Homo homini lupus, και αντί τραγούδι το περβόλι γεμίζει από μοναχικούς λύκους που συμπαλεύουν με όπλο τις φωνές τους.

Αντίθετα, στο φυσικό λίκνο ανάπτυξης του πολυφωνικού τραγουδιού το πρώτο κινούν δεν ήταν το τραγούδι... αλλά τα κοινά βάσανα και οι καημοί που έβρισκαν όχημα την πολυφωνία για να εκφραστούν και να μοιραστούν και να ελαφρώσουν το φορτίο τους μέσα από την συμμετοχική τους ομολογία και παραδοχή. Το πολυφωνικό τραγούδι εκεί ήταν λύτρωση. Και μπορούσε λυτρωτικά να λειτουργεί γιατί ενισχύονταν από το δεδομένο των δεσμών αίματος και συμβίωσης των ανθρώπων. Εύρισκε έτοιμο το χωράφι της ομάδας και άνθιζε και μοσχοβολούσε και έδινε νέους καρπούς.

Σήμερα, όσο και αν καταφέρουμε να θεραπεύσουμε τις ανυπέρβλητες δυσκολίες, όσο ικανός και αν σταθεί ο δάσκαλος και όσο και αν η τύχη ευνοήσει στη ύπαρξη μιας τέλειας ομάδας μαθητών, το πολυφωνικό τραγούδι είναι καταδικασμένο απλώς να συντηρείται σαν ασθενής που πνέει τα λοίσθια με τεχνητή υποστήριξη των ζωτικών του λειτουργιών. Νέους καρπούς δεν πρόκειται να μας δώσει... Κι εκεί που δεν υπάρχει γέννηση του νέου, δεν υπάρχει και θάνατος. Να πεθάνει τι; Το πεθαμένο ή το αγέννητο; Ή το ταριχευμένο;

Οπότε και στην καλύτερη των περιπτώσεων καταλήγουμε στη μουσειακή διάσωση. Σπουδαίο έργο και αυτό. Τεράστιο. Όσο τεράστια είναι η διάσωση σύμπασας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ευτυχώς στη συγκεκριμένη περίπτωση των σεμιναρίων του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων υπάρχει ευτυχής συγκυρία ενός πολύπλευρου έργου που δίνει μάλιστα δυνατότητες στους συμμετέχοντες να λάβουν μέρος και έξω από τα κλασικά μαθήματα σε πολυπίκοιλες άλλες δράσεις. Καταγραφές τραγουδιών, οργάνωση του αρχείου, γνωριμία με ομίλους πολυφωνίας, διοργάνωση συναυλιών, θεωρητικές προσεγγίσεις... Και τώρα πια και διαδικτυακής επικοινωνίας και ενημέρωσης αλλά και απόλαυσης των αγαθών αυτής της τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Εύχομαι δύναμη και σθένος ψυχής σε όλους τους μετέχοντες. Τουλάχιστον να πετύχει η διάσωση του σπάνιου αυτού είδους τραγουδιού και ποιος ξέρει; Ίσως σε κάποια άλλη εποχή, καταλληλότερη από τη δική μας, σαν τους σπόρους που μένουν κρυμμένοι ένα ολόκληρο χειμώνα μες τη γη, να δώσουν όλα τούτα τα έργα τη συνέχεια και την εξέλιξη του πολυφωνικού τραγουδιού. Κόντρα στον πλαστικό πολιτισμό του σημερινού ανθρώπου.