τραγούδια της Ιστορίας

τραγούδια της Ιστορίας ή η Ιστορία όπως τραγουδήθηκε. τραγούδια που μέσα από επιτόπιες καταγραφές ή από ψηφιακές μεταγραφές έντυπων συλλογών περιέχονται στο ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ που από το 2003 ίδρυσε η ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ" για να το εμπλουτίζει από τότε αδιάλειπτα...

ΟΛΑ ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΧΑΙΡΟΥΝΤΑΙ

Όλα τα κάστρα χαίρουνται, Μηλιώ μου, Μηλιώ μου,
Κι όλα χαροκοπιούνται, Μηλιώ μου τιμημένη.
Η έρημη η Κόνιτσα, Μηλιώ μου, Μηλιό μου,
Ποτές χαρά δεν έχεις, Μηλιώ μου τιμημένη.
Βαρύς πασάς απέρασε με δώδεκα χιλιάδες,
Τους προύχοντες εδιάταξε και τους μουχταρζάδες,
Γοργά ψωμί, γοργά φαΐ, γοργά ταή τις μούλες,
Γοργά μια κόρη νόμορφη να κοιμηθεί ο Αφέντης,
Κι η κόρη να είναι της Μηλιώς, η όμορφη Κρυστάλλω.

Από τη συλλογή του Ρεμπέλη....

ΤΟΥΡΚΟ ΔΕΝ ΠΑΙΡΝΩ (1η παραλλαγή)

Κάτου ‘ς τα Σάλωνα, ‘ς τη Σαλονίκη,
βγαίνουν οι όμορφες, σέρνουν καμάρι
Μια μελαχρινή, πούχε τη χάρη,
Τούρκος γυναίκα του θέλει να την πάρει.
- Μάνα μου, σφάζομαι, Τούρκον δεν παίρνω.
- Κόρη μ’, κι αν σφάζομαι, Τούρκον δεν παίρνω.
- Κόρη μ’, κι αν σφάζεσαι, Τούρκον θα πάρεις.
- Περδικούλα γένομαι, τα πλάγια παίρνω.
- Κυνηγός σου γένομαι, και σε προφταίνω.
- Μάνα μου, σφάζομαι, Τούρκον δεν παίρνω.
- Χορταράκι γένομαι, ‘ς τη γης φυτρώνω!
- Αρνάκι γένομαι και σε βοσκάω.
- Μάνα μου, σφάζομαι, Τούρκον δεν παίρνω.
- Σταφυλάκι γένομαι, κλημοκρεμιούμαι.
- Δραγάτης γένομαι, κ’ εκεί σ’ ευρίσκω.
- Μάνα μου, σφάζομαι, Τούρκον δεν παίρνω.

Από τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ", τραγούδι όπου η Ιστορία είναι παρούσα ως το άνομο όριο του έρωτα και του γάμου. Παραλλαγή του το γνωστότερο "Κάτω στη Ρόιδο, στο Ροιδονήσι"

Η ΔΕΡΟΠΟΛΙΤΙΣΣΑ (Πολυφωνικό χορού)


Μωρ’ Δεροπολίτισσα, μωρ’ καημένη,
μωρ’ Δεροπολίτισσα, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη.
Σίντα πας στην εκκλησιά, μωρ’ καημένη,
σίντα πας στην εκκλησιά, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
με λαμπάδες και κεριά, μωρ’ καημένη,
με λαμπάδες και κεριά, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
και με μοσχοθυάματα, μωρ’ καημένη,
και με μοσχοθυάματα, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
για προσκύνα και για εμάς, μωρ’ καημένη,
για προσκύνα και για εμάς, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
για τ’ εμάς τους Χριστιανούς, μωρ’ καημένη,
για τ’ εμάς τους Χριστιανούς, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
τι μας πλάκωσε η Τουρκιά, μωρ’ καημένη,
τι μας πλάκωσε η Τουρκιά, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
και μας σφάζουν σαν τ’ αρνιά, μωρ’ καημένη,
και μας σφάζουν σαν τ’ αρνιά, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
σαν τ’ αρνιά την Πασχαλιά, μωρ’ καημένη,
σαν τ’ αρνιά την Πασχαλιά, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
τα κατσίκια τ’ Αϊ-Γιωργιού, μωρ’ καημένη
τα κατσίκια τ’ Αϊ-Γιωργιού, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη,
σαν τις παλιογίδες, τ’ Αξιάρχου, μωρ’ καημένη,
σαν τις παλιογίδες, τ’ Αξιάρχου, ζη ? μωρ’ ζηλεμένη.

Μεταγραφή από το βιβλίο του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ". "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΤΟ ΔΕΛΒΙΝΑΚΙ

Όλες οι χώρες και χωριά, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
σε προσκυνούν, Βεζύρ’ αφέντη.
Όλοι τον τόπο σου ‘διναν, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
για τσιφλίκι, Βεζύρ’ αφέντη.
Κι ένα χωριό Πωγωνιανής, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
το Δελβινάκι, βεζύρ’ αφέντη.
Δεν θελεί να σου πουληθεί, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
για τσιφλίκι, βεζύρ’ αφέντη.
Σε πολεμάει με τα φλωριά ? φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και με τα γρόσια, βεζύρ’ αφέντη.
Στην Πόλη σε κατέτρεξε, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
εις τον Σουλτάνο, βεζύρ’ αφέντη.
Στέλλει πασάδες δώδεκα, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
σε κλείουν στο Κάστρο, βεζύρ’ αφέντη.
Και τίποτα δεν έκανες, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και σε νικούνε, βεζύρ’ αφέντη.
Ανάφτουν ψάθες για τ’ εσέ, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
κάνουν σκιαέτια, βεζύρ’ αφέντη.
Αράτισες τους άντρες μας, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και τα παιδιά μας, βεζύρ’ αφέντη.
Άλλοι (ν) επήγαν στη Βλαχιά, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
στο Βουκούρέστι, βεζύρ’ αφέντη.
Έσκλάβωσες τις τσιούπρες μας, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
τις μαυρομάτες, βεζύρ’ αφέντη.

Η ..δελβιανακιώτικη εκδοχή του τραγουδιού από τη συλλογη του Υφαντή. Όπου Δελβινάκι Πογδόριανη σε άλλη εκδοχή, δισκογραφημένη με τον πολυφωνικό όμιλο του Παρακάλαμου. Στην προκειμένη περίπτωση η παραλλγή καθόρισε και τον τίτλο...

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΚΑΙ Ο ΣΚΛΑΒΟΣ


Να ήμουν πουλί γλυκαηδόνι, να ήμουνα χελιδόνι,
να ήμουν και χρυσοφάναρο ‘ς το φάρο της Μεσσήνας,
για νάγλεπα, να βίγλιζα το Ρήγα π' αρμενίζει,
οπ’ αρμενίζουν χαίροντας και λάμνουν τραγουδώντας.
Δεν παν σε πόρτο για να μπουν, λιμιώνα για ναράξουν,
Γυρεύουν τον Αλή πασά για να τον πολεμήσουν.
Όταν απαντηθήκανε οι δυο χοντρές αρμάδες,
βροντοκοπάν οι κανονιές, γίνεται η μέρα νύχτα,
πλώρη με πλώρη σμίγουνε κατάρτι με κατάρτι,
λαμποκοπούν τα λαμιά, βροντάνε τα τριμπιόνια,
ποδάρια, χέρια και κορμιά γιομίζουν τα καράβια,
σκοτώθει κι ο Αλή Πασάς, το άξιο παλικάρι,
κι ο Ρήγας την γαλιότα του την έσερν’ απ’ την πρύμνη.
Μέσα είχε σκλάβους εκατό ‘ς τα σίδερα δεμένους,
και σκλάβος αναστέναξε, κ’ εστάθει το καράβι,
Ο Ρήγας ανατρόμαξε, τον πρώτο του φωνάζει.
- Εκείνος π’ αναστέναξε κ’ εστάθει το καράβι,
αν είν’ από τους δούλους μου τη ρόγα του θ’ αξήσω,
κι αν είν’ από τους σκλάβους μου θα τον ελευθερώσω.
- Εγώ είμ’ οπ’ αναστέναξα και το καράβι εστάθει,
γιατ’ είδα όνειρο κακό ‘ς τον ύπνο που κοιμόμουν,
είδα και την γυναίκα μου την στεφανώναν μ’ άλλον.
Νιόγαμπρο τεσσέρων ημερών Τούρκοι μ’ επήραν σκλάβον,
και δώδεκα χρόνους έκαμα ‘ς της Μπαρμπαριάς το χώμα.
Δέκα καρυές εφύτεψα ‘ς τη φυλακή που μ’ είχαν,
κι απ’ όλες έφαγα καρπό, και λευτεριά δεν ηύρα.

Ένας άλλος Αλή Πασάς σε αυτό το τραγούδι από τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ. Ένας Αλή Πασάς που δεν έχει το ιστορικό τέλος του γνωστού μας Αλή Πασά. Όποιος γνωρίζει κάτι για την ιστορική αναφορά που περιγράφεται στο τραγούδι αυτό παρακαλείται να συνδράμει στη συλλογική μας γνώση

ΚΑΤΩ ΣΤΗ ΑΣΠΡΗ ΠΛΑΚΑ


Κάτω στην άσπρη πλάκα, κάτω στο γιαλό,
σκοτώσανε το Δήμο τον αρματωλό,
Τούρκοι τον τροϋργιάζουν και Ρωμιοί τον κλαίν.
Τρίγια καλά κορίτσια τον μοιργιολογούν.
- Δήμο μ’ που νάχες μάνα, νάχες αδερφή,
νάχες καλή γυναίκα, για να σ’ έκλαιγαν;
Τ’ ακούει η μάνα του Δήμου, τ’ ακούει η αδερφή,
τ’ ακούει η καλη γυναίκα στο σταυρόδρομο,
με δυο παιδιά στα χέρια, τρίτο στην ποδιά
με δυο μαύρα λιθάρια στριφοδέρνεται.


Από τη συλλογή του ΥΦΑΝΤΗ. Μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. Όποιος άτι γνωρίζει για την ιστορική αναφορά ας συνδράμει στη συλλογική μας γνώμη...

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ

Ο διγενής ψυχομαχεί κι η γη τονε τρομάζει.
Βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέτ’ ο πάνω κόσμος,
κι ο κάτω κόσμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια
κι η πλάκα του ανατριχιά πως θα τονε σκεπάσει,
πως θα σκεπάσει τον αϊτό, της γης τον αντρειωμένο.

Σπίτι δεν τον εσκέπαζε, σπηλιά δεν τον χωρούσε,
και όρη εδρασκέλιζε, βουνού κορφές επήδα,
βράχους τους ομαδόπαιζε και ριζιμιά ξεκούναε.
Στο τίναγμα ‘πιανε πουλιά, στο πέταγμα γεράκια,
στο τρέξιμο και πήδημα, τα λάφια και τ’ αγρίμια.
Ζηλεύει ο Χάρος με χωσιά κι από μακριά βιγλίζει,
και τον λαβώνει στην καρδιά και την ψυχή του παίρνει.

από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" (εκδόσεις GUTENBERG). Μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ

Τι είν’ το κακό οπόκαμες σ’ εμένα την καημένη,
που μ’ έχε’ η μάνα μ’ μοναχή και αρραβωνιασμένη,
θέλα με κάνει παπαδιά, παπά θέλα μου δώσει·
ανάθεμά σε, γεροντιά, και σεις κοτζαμπασήδες,
βάνετε Τούρκ(ου)ς αρματωλούς, Τούρκους μπουλουκπασιάδες,
κ’ επιάσαταν τομ πόλεμο με τους Μαργαριτιώτες·
πάνουν οι Τούρκοι ανύπαντροι, γυρίζουν παντρεμένοι,
πάνουν κορίτσια για νερό, γυρίζουν φιλημένα.


Μαργαρίτι, κωμόπολη της Θεσπρωτίας. Τραγούδι από τα λίγα που αναφέρονται στους ντόπιους συνεργάτες των κατακτητών, τους κοτζαμπάσηδες-την άρχουσα τάξη μεταξύ των Ρωμιών. Από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΑΣΙΩΤΗ, μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΤΟ ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ (Ανάθεμά σε Βασιλιά)


Ανάθεμα σε, Βασιλιά, και τρις ανάθεμά σε
με το κακόν οπόκαμες, με το κακό που κάνεις!
Στέλνεις, τραβάς τους γέροντάς, τους πρώτους, τους παπάδες,
να μάσεις παιδομάζωμα, να κάμεις Γιανιτσάρους.
Κλαιν οι μανάδες τα παιδιά, κ’ οι αδερφές τ’ αδέρφια,
κλαίγω κ’ εγώ και καίγομαι κι όσο να ζω θα κλαίγω
πέρσι πήραν το γιόκα μου, φέτο τον αδερφό μου.

Παλαιότατο ηπειρώτικο τραγούδι, μαρτυρία του παιδομαζώματος από Τουρκοκρατίας. Από την παλαιότατη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ"

ΝΑ ΗΜΟΥΝ ΜΙΑ ΠΕΤΡΟΠΕΡΔΙΚΑ

Να ‘ήμουν μια πετροπέρδικα, Θανάση, Θανάση,
μια πετροπερδικοπούλα, μωρέ Βλαχοθανάση.
Να ριχνόμουν, να πέταζα, Θανάση, Θανάση,
ψηλά στο Μεσολόγγι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Ν’ αγνάντευα τη Ρούμελη, Θανάση, Θανάση,
το μέγα Μεσολόγγι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Πώς πολεμούν οι Έλληνες, Θανάση, Θανάση,
μ’ αυτούς τους Τουρκαλάδες, μωρέ Βλαχοθανάση
Πέφτούν Ντουφέκια σαν βροχή, Θανάση, Θανάση,
κανόνια σαν χαλάζι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Κι αυτά τα λιανοντούφεκα, Θανάση, Θανάση,
σαν άμμος της θαλάσσης, μωρέ Βλαχοθανάση.
Ο αρχηγός τους φώναξε, Θανάση, Θανάση
από το μετερίζι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Πάψτε, παιδιά, τον πόλεμο, Θανάση, Θανάση
πάψτε και το ντουφέκι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Να κατακάτσει ο καπνός, Θανάση, Θανάση
να μετρηθεί τ’ ασκέρι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Μετριούνται οι Τούρκοι τρεις φορές, Θανάση, Θανάση
και λείπουν τρεις χιλιάδες, μωρέ Βλαχοθανάση.
Μετριούνται τα κλεφτόπουλα, Θανάση, Θανάση
και λείπουν τρεις λεβέντες, μωρέ Βλαχοθανάση.

Τραγούδι για την πολιορκία του Μεσολογίου από τα χωριά του Βούρκου και τα Ριζά στην απέκει Ήπειρο, όπως περιέχεται στη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ". Από την ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της "ΑΠΕΙΡΟΥ".

ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ (Κλέφτικο)

Ένα πουλί θαλασσινό, σαΐνι Μάρκο, Μπό-Μπότσιαρη.
Λέει, κ’ ένα πούλι βουνίσιο, Μάρκο καπετάν Σουλιώτη.
Πέτρα την πέτρα περπατεί, σαΐνι Μάρκο, Μπό-Μπότσιαρη.
Λέει, λιθάρι το λιθάρι, Μάρκο καπετάν Σουλιώτη.
Ζητούν του Μάρκου την ομπλή, σαΐνι Μάρκο, Μπό-Μπότσιαρη.
Λέει του Μάρκου το λημέρι, Μάρκο καπετάν Σουλιώτη.
Τον Μάρκο τον σκοτώ-σκοτώσανε, σαΐνι Μάρκο, Μπό-Μπότσιαρη.
Λέει, ψηλά στο Καρπενήσι, Μάρκο καπετάν Σουλιώτη.
- Μάρκο που τ’ άφσες τα παιδιά, σαΐνι Μάρκο, Μπό-Μπότσιαρη
Λέει την δόλια την πατρίδα, Μάρκο καπετάν Σουλιώτη.


Γνωστότατο ιστορικό τραγούδι για το θάνατο του πολυτραγουδισμένου Μάρκου Μπότσαρη όπως περιέχεται στην έκδοση "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ.ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ" του Χρήστου Μάτσια από τα Κτίσματα Πωγωνίου-εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ. Μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΙΤΣΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ (1813)

Τρία πουλάκια κάθουνταν στης Άρτας το γιοφύρι,
τόνα τηράει τα Γιάννινα, τ’ άλλο κατά το Σούλι,
το τρίτο, το καλύτερο, μοιριολογάει και λέγει:
Ο Μπότσαρης εκίνησε στα Γιάννινα να πάγει,
για να βουλώσει μπουγιουρντί, στο Βουργαρέλι να πάγει,
για να μαζώξει τ’ άσπρα του οπού είχε δανεισμένα.
Κι από την Άρτα διάβηκε κονάκι να του κάμουν.
Κ’ ευθύς κονάκι τόκαμαν στου παπουτσή του Ρίζου,
(κ’ εκεί τραπέζι βάλανε ψωμί για να δειπνήσουν).
Τρία τουφέκια τόριξαν, τα τρί’ αράδα ? αράδα.
Τόνα τον πέρει στο πλευρό, τ’ άλλο μέσα στα στήθια,
το τρίτο, το φαρμακερό, τον πέρνει μες το στόμα.
Το στόμα αίμα γιόμωσε, και κελαηδεί και λέγει:
- Καθίστε, παλικάρια μου, και συ, βρε ψυχογιέ μου,
τι τούτο δεν είναι για σας, πάρτε μου το κεφάλι,
να μη το πάρει η Τουρκιά, το πάγει στου Βεζύρη,
το ιδούν οχθριό και χαίρουνται, οι φίλοι, και λυπιούνται.

κι από το θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη στο θάνατο του Κίτσου Μπότσαρη από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΚΑ, μια από τις παλαιότερες που ψηφιοποιήθηκαν στο ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. το τραγούδι του συναντήσαμε και στην ακόμη παλαιότερη συλλογή του FAURIEL.

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ (1819)

Τρία πουλιά, απ’ την Πρέβεζα διαβήκανε στην Πάργα,
Τόνα κοιτάει την ξενιτιά, τ’ άλλο τον Άη – Γιαννάκη,
το τρίτο, το κατάμαυρο, μοιρολογάει και λέει:
- Πάργα, Τουρκιά σε πλάκωσε, Τουρκιά σε τριγυρίζει,
δεν έρχεται για πόλεμο, με προδοσιά σε πάιρνει.
Βεζίρης δεν σε νίκησε με τα πολλά τ’ ασκέρια,
έφευγαν Τούρκοι σα λαγοί το Παργινό τουφέκι
κ’ οι Λιάπηδες δεν ήθελαν να ’ρθουν να πολεμήσουν.
Είχες λεβέντες σα θεριά, γυναίκες αντρειωμένες,
που ’τρώγαν βόλια για ψωμί, μπαρούτι για προσφάγι.
Τ’ άσπρα πούλησαν το Χρίστο· τ’ άσπρα πουλούν και σένα.

- Πάρτε μανάδες, τα παιδιά, παπάδες τους αγίους!
Άστε, λεβέντες, τ’ άρματα, αφήστε το τουφέκι,
σκάψτε πλατιά, σκάψτε βαθιά όλα σας τα κιβούρια
και τ’ αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε τους γονιούς σας.
Τούρκους δεν επροσκυνήσαν, Τούρκοι μη τα πατήσουν.

Από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΓΚΑ, ένα τραγούδι για την Πάργα και το συγκλονιστικό, μοναδικό γεγονός των κατοίκων που πριν την εγκαταλείψουν ξέθαψαν τα κόκκαλα των προγόνων τους για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων! Μεταγραφή από το Λουκά Μάκο για την "ΑΠΕΙΡΟ"

ΚΑΗΜΕΝΕ ΜΑΡΚΟ ΜΠΟΤΣΑΡΗ


Ένα πουλί θαλασσινό,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
Λέει σ’ ένα βουνίσιο,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Εσκότωσαν το Μάρκο μας,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.

Ωχ, στην άκρη στο ποτάμι,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Κι η μάνα του τον έκλαιγε,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
Μάρκο μου πού το ‘χεις το σπαθί,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
που το ‘χεις το ντουφέκι,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Το πήραν τα συντρόφια μου
καημένε Μάρκο Μπότσαρη,
το πήραν τα παιδιά μου,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Και με τους Τούρκους πολεμούν,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
Και με του γκοντζαμπασήδες,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.

Παραλλαγή του γνωστού τραγουδιού για το θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, έτσι όπως περιέχεται στη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ". ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ, "ΑΠΕΙΡΟΣ"

Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ (1819)

Μαύρο πουλάκι, πόρχεται από τ’ αντίκρυ μέρη,
πες μου τι κλάψες θλιβερές, τι μαύρα μοιρολόγια
από την Πάργα βγαίνουνε, που τα βουνά ραγίζουν;
Μήνα την πλάκωσε Τουρκιά και πόλεμος την καίει;
- Δεν την επλάκωσε Τουρκιά, πόλεμους δεν την καίει.
Τους Παργινούς επούλησαν σα γίδια, σα γελάδια,
κι όλοι στην ξενιτιά θα παν να ζήσουν οι καημένοι,
θ’ αφήσουν τα σπίτια τους, τον τάφο του γονιού τους,
θ’ αφήσουν το προσκύνημα, Τούρκοι να το πατήσουν.
Τραβούν γυναίκες τα μαλλιά, δέρνουν τ’ άσπρα τους στήθια
μοιρολογούν οι γέροντες με μαύρα μοιρολόγια,
παπάδες με τα δάκρυα γδύνουν τις εκκλησιές τους.
Βλέπεις εκείνη την φωτιά μαύρο καπνό που βγάνει;
Εκεί καίγονται κόκαλα, κόκαλα αντρειωμένων,
που την Τουρκιά τρομάξανε και το βεζίρη κάψαν.
Εκεί ’ναι κόκαλα γονιού, που το παιδί τα καίει,
να μην βρουν οι Λιάπηδες, Τούρκοι μην τα πατήσουν.
Ακούς το θρήνο τον πολύν, οπού βογγούν τα δάση,
και το δαρμό που γίνεται, τα μαύρα μοιρολόγια:
Είναι π’ αποχωρίζονται τη δόλια την πατρίδα.
φιλούν τις πέτρες και τη γη κι ασπάζονται το χώμα.

Άλλο ένα τραγούδι από την ιστορία της άλωσης της Πάργας και τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΓΚΑ που σε μεταγραφή της εμπλούτισε την ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

ΠΗΡΑΝ ΤΗΝ ΠΟΛΗ

Πήραν την Πόλη πήρανε, πήραν την Σαλονίκη.
Πήραν και την Αγια-Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα, με εξήντα δυο καμπάνες,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Περιστέρα κατέβηκε από τα μεσουράνια,
κι έφερε μήνυμα Θεού, η Πόλη θα τουρκέψει:
«Πάψτε, παπάδες, τη λειτουργιά και σεις κεριά σβηστείτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού, η Πόλη να τουρκέψει.
Μόν’ στείλε λόγο στη Φραγκιά, να ‘ρθουν τρία καράβια,
το ‘να να πάρει το Σταυρό και τ’ άλλο το Βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο την Άγια Τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν».
Η Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι ‘κόνες.
«Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις.
Πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας είναι».

Πολυφωνικό τραγούδι για την άλωση της Πόλης όπως το συναντήσαμε στη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" (εκδόσεις Gutenberg). O συγγραφέας σημειώνει ότι παραλλαγές του ίδιου τραγουδιού περιλαμβάνονται στις συλλογές των Παναγιώτου και των Φωτίου, Λύτη. Σαν τραγούδι το έχουμε ακούσει από τον πολυφωνικό όμιλο της οικογένειας Δέδε από τη Δερβιτσάνη. το τραγούδι απαντά στο σύνολο του δημοτικού τραγουδιού με διαφορετικές παραλλαγές.

Η ΑΛΩΣΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΣΟΒΟΥ


Σ’ όλον το κόσμο ξεστεριά, σ’ όλον τον κόσμο ήλιος,
και το καημένο Μέτσοβο όλο καπνούς και φλόγες.
Το χτύπησαν, το πάτησαν τ’ Αβδή Πασά τ’ ασκέρια,
εννιά χιλιάδες ήτανε κι οχτώ χιλιάδες μπήκαν,
Ο Γρίβας αποκλείστηκε ψηλά στου Νικολέτου,
με σταυροφόρους εκατό και με διακόσιους άλλους.
Ψιλή φωνή εφώναξεν ο Χουσεΐν Βρυώνης.
«Προσκύνα, Γρίβα, στην Τουρκιά, προσκύνα στον Φερίκη,
να σου χαρίσω τη ζωή, να γένουμε και φίλοι.
Κι ο Κόκαλης εφώναξεν από το παραθύρι
«τι λες, μπρε Χουσεΐν Πασά, τι λες, ζουρλό κεφάλι;
Φουσέκια στις μπαλάσκες μας, είναι πολλά ακόμα,
θα παίξει το ντουφέκι μας, κουφάρια θε να στρώσει,
κ’ ύστερα καρτερείτε με το σπαθί στο χέρι».
Παρασκευή ξημέρωνεν, ημέρα χιονισμένη,
κι ο Γρίβας κ’ οι λεβέντες του πουρνό πουρν’ ανεβαίναν,
τα μονοπάτια του ζυγού ζερβιά ’πο το Χαλίκι,
και μόν’ και μόνα έλειπαν τέσσερα παλικάρια.

Κι ένα τραγούδι για το Μέτσοβο από την παλαιά συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ με την τιτλοδοσία του συγγραφέα.

ΤΟΥ ΚΙΤΣΟΥ Η ΜΑΝΑ ΚΑΘΟΝΤΑΝ

Του Κίτσου η μάνα κάθονταν
στην άκρη στο ποτάμι,
με το ποτάμι εμάλωνε.

Με το ποτάμι εμάλωνε
και το πετροβολούσε,
ποτάμι, για λιγόστεψε
ποτάμι, γύρνα πίσω,
για να περάσω αντίπερα.
.
Για να περάσω αντίπερα
πέρα στα κλεφτοβούνια
πο’ ‘χουν οι κλέφτες σύναξη.

Πο’ ‘χουν οι κλέφτες σύναξη
κι όλοι οι καπεταναίοι.
Τον Κίτσο τον επιάσανε
πάνε να τον κρεμάσουν,
χίλιοι τον παν από μπροστά.

Χίλιοι τον παν από μπροστά.
και τετρακόσιοι πίσω
κι ο Κίτσος μες στη μέση τους.

Κλέφτικο και πολυφωνικό το τραγούδι από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ, ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ". Παραλλαγή του, τραγουδισμένη από την οικογένεια Μούκα, περιέχεται στην έκδοση "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ" και μας συγκλονίζει...

ιστορικό πολυφωνικό τραγούδι από τη βορειο ηπειρο και τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ" (εκδόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ)

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΔΡΟΒΙΑΝΗΣ


Ένα Σαββάτο βράδυ, μωρ’ Λένη,
μια Κυριακή πρωί.
Ο πόλεμος επιάστηκε, Λενίτσα,
μέσα στη Δρόβιανη.
Όλοι εκεί θα πάμε, μωρή Λένη,
να πολεμήσομε.
Ένας θεός το ξέρει, Λενίτσα,
αν θα γυρίσομε.
- Βασίλισσα κι αν είσαι, μωρή Λένη,
κορώνα κι αν φορείς,
τέτοιαν ελευθερία, Λενίτσα,
δεν θα την ξανά ιδείς.

Από τη συλλογή του ΥΦΑΝΤΗ, τραγούδι ιστορικό με αναφορές σε Άρτα και Ξηρόμερο. Μεταγραφή από το πρωτότυπο στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ


Η ΑΡΤΑ


Η Άρτα πέτρες να γένει (ν) ο Βάλτος να βουλιάξει
ν) ο Βάλτος να βουλιάξει
το δόλιο το ξηρόμερο Θεός να το φυλάξει
Θεός να το φυλάξει.
Εκίνησαν ‘πανάστασι, (ν) εσήκωσαν κεφάλι
(ν) εσήκωσαν κεφάλι
καήκαν τα εννιά χωριά, τα δέκα βιλαέτια
τα δέκα βιλαέτια.
Πήραν νυφάδες και παιδιά και πεθερές με νύφες
και πεθερές με νύφες.
Πήρανε νυφάδες και παιδιά και πεθερές με νύφες
και πεθερές με νύφες.
Πήρανε και μια νιόνυφη, μια μικροπαντρεμένη,
μια μικροπαντρεμένη.
Πήραν του Γιάννου τα παιδιά, τ’ Αλέξη τη γυναίκα
τ’ Αλέξη τη γυναίκα
κι ενού μικρού Βλαχόπουλου του πήραν τη μάνα
του πήραν τη μάνα.
Ο Γιάννος τρώει σίδερα (ν) Αλέξης τα λιθάρια
(ν) Αλέξης τα λιθάρια
και το μικρό Βλαχόπουλο τα δέντρα ξεριζώνει
τα δέντρα ξεριζώνει.

ενα πουλί θαλασσινό ...αλλιώτικο από αυτό που ξέρουμε - εκείνο περιγράφει το θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη. το τραγούδι ετούτο προέρχεται από το βιβλίο του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ", εκδόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ


ΕΝΑ ΠΟΥΛΙ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ

Ένα πουλί θαλασσινό, αη μωρέ γραμματικέ,
κι ένα πουλί βουνίσιο, γραμματικέ κι αφέντη.
Μαλώνει το θαλασσινό, αη μωρέ γραμματικέ,
μαλώνει το βουνίσιο, γραμματικέ κι αφέντη.
-Φεύγα, σύρε στον τόπο σου, αη μωρέ γραμματικέ,
στον τόπο τον δικό σου, γραμματικέ κι αφέντη.
-Μη με μαλώνεις, σταυραϊτέ, αη μωρέ γραμματικέ
και μη με παραπαίρνεις, γραμματικέ κι αφέντη.
Να κάτσω Μάη και θεριστή, αη μωρέ γραμματικέ,
κι όλον τον Αλωνάρη, γραμματικέ κι αφέντη.
Να κάτσω και τον Αύγουστο, αη μωρέ γραμματικέ.
Στις δυο του χινοπώρου, γραμματικέ κι αφέντη,
Φεύγω, πάω στον τόπο μου, αη μωρέ γραμματικέ,
στον τόπο το δικό μου, γραμματικέ κι αφέντη.

Τραγούδι του έρωτα που παραδηλώνει και την ιστορική αναφορά μέσα από την ηθική της εποχής του που καθιστά έναν έρωτα με αλλόθρησκο άνομο και απαγορευμένο. Το γνωστό θέμα διαπερνά σαν μοτίβο το σύλο της μουσικής παράδοσης. Η παραλλαγή του εδώ προέρχεται από τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" (Κατής ο δικαστής)

Ο ΔΗΜΟΣ ΚΑΙ Η ΤΟΥΡΚΟΠΟΥΛΑ


Ακούστε το τι γίνηκε τούτη την εβδομάδα·
ο Δήμος μας αγάπησεν όμορφη Τουρκοπούλα,
Παρασκευή την χάρηκε, Σάββατο όλη μέρα
και το ταχύ την Κυριακή εβγήκε να πηγαίνει.
Τον πιάσαν, τον δέσανε, και παν να τον κρεμάσουν,
χίλιοι πηγαίνουν ομπροστά και πεντακόσιοι πίσω,
κι ο Δήμος εις τη μέση τους δεμένο, μαραμένος,
σαν δυο μερών τριαντάφυλλο κομμέν’ απ’ το κλωνάρι.
Η Τουρκόρη τομαθε, ‘ς το παραθύρι βγαίνει,
- Δήμο του λέει, μη σκιάζεσαι, και μη πολυφοβιέσαι·
θα πάρω γρόσια ‘ς την ποδιά και τα φλωριά ‘ς τη τζέπη,
κι αν δεν μου φτάσουν τα φλωριά, πουλώ τα δαχτυλίδια
κι αν δεν μου φτάσουν κι αυτά πουλώ ό,τι άλλο έχω.
Εσύ Κατή, εσύ κριτή, που ξέρεις από κόσμο,
είδες αμπέλι ακλάδευτο και νιον χωρίς αγάπη;

από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ από τα Κτίσματα Πωγωνίου τραγούδι για τον Ντελή Χούσιο. το χαιρόμαστε στο δίσκο "ΦΩΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ2" της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ" σε ερμηνεία Μιχάλη Ζάμπα με συνοδεία της ζυγιάς του ΠΕΤΡΟΛΟΥΚΑ ΧΑΛΚΙΑ.


ΝΤΕΛΗ-ΧΟΥΣΙΟΣ (Στα τρία)

Λαλεί ο κούκος το βραδιό ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Λαλεί με το φεγγάρι ? μωρέ παιδιά καημένα.

Λάλησε κούκεμ’ λάλησε ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Λάλησε και πες μας ? μωρέ παιδιά καημένα.

- Το τι να λαλήσω ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και τι να μολογήσω ? μωρέ παιδιά καημένα.

Ο Ντελή-Χούσιος στα βουνά ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Ψηλά στα κορφοβούνια ? μωρέ παιδιά καημένα.

Παλικάρια μάζευε ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Όλο Αρβανιτόπαιδα ? μωρέ παιδιά καημένα.

Τα μάζευε τα σύνταζε ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Τα κάνει δυο χιλιάδες ? μωρέ παιδιά καημένα.

Παιδία μου, σαν θέλετε κλεψιά ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και κλέφτες να γινήτε ? μωρέ παιδιά καημένα.

Κάμ’τε τσελίκι τη καρδιά ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και σίδερο τα πόδια ? μωρέ παιδιά καημένα.

Να πάμε να πατήσομε ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Του Νικολού τ’ αρχόντι ? μωρέ παιδιά καημένα.

Ρίχνουν ντουφέκια παταριά ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και σκάλα δεν πατούνε ? μωρέ παιδιά καημένα.

Ο Νικολός μπουρώθηκε ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Με όλα τα παιδιά του ? μωρέ παιδιά καημένα.

- Τούρκε, δεν σου γίνεται ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Αυτό που τώρα θέλεις ? μωρέ παιδιά καημένα.

Ντελή-Χούσιος έφυγε ? μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Μ’ όλα τα παλικάρια - μωρέ παιδιά καημένα.

από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ", παραλλαγή του γνωστού τραγουδιού για το θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη... ο τίτλος αναφέρεται στην επωδό του τραγουδιού ενώ η τιτλοδοσία συνήθως γίνεται με βάση τον πρώτο στίχο και τον οποίο προτιμούμε γιατί μόνο για καημένο δεν τον έχουμε...


ΚΑΗΜΕΝΕ ΜΑΡΚΟ ΜΠΟΤΣΑΡΗ


Ένα πουλί θαλασσινό,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
Λέει σ’ ένα βουνίσιο,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Εσκότωσαν το Μάρκο μας,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.

Ωχ, στην άκρη στο ποτάμι,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Κι η μάνα του τον έκλαιγε,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
Μάρκο μου πού το ‘χεις το σπαθί,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
που το ‘χεις το ντουφέκι,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Το πήραν τα συντρόφια μου
καημένε Μάρκο Μπότσαρη,
το πήραν τα παιδιά μου,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.
Και με τους Τούρκους πολεμούν,
καημένε Μάρκο Μπότσαρη.
Και με του γκοντζαμπασήδες,
Μάρκο Μπότσαρη, Σουλιώτη.

το πασίγνωστο τραγούδι έτσι όπως το κατέγραψε στο Πωγώνι και το συμεριέλαβε στο βιβλίο του "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ/ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ" ο Χρήστος Μάτσιας από τα Κτίσματα πωγωνίου.

ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ (Στα τρία)


Εσείς, μωρέ παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά της Σαμαρίνας,
μωρέ παιδιά καημένα, παιδιά της Σαμαρίνας,
κι ας είστε λερωμένα.
Σαν πάτε πάνω, μωρέ, στα βουνά, κατά την Σαμαρίνα,
μωρέ παιδιά καημένα, κατά την Σαμαρίνα,
κι ας είστε λερωμένα.
Ντουφέκια να, μωρ’, να μη ρίξετε, τραγούδια να μη πείτε,
μωρέ παιδιά καημένα, τραγούδια να μη πείτε,
κι ας είστε λερωμένα.
Κι αν σας ρωτήσει, μωρ’ η μάνα μου, η δόλια η αδερφή μου,
μωρέ παιδιά καημένα, η δόλια η αδερφή μου,
κι ας είστε λερωμένα.
Μην πείτε πως, μωρέ, σκοτώθηκα, πως είμαι σκοτωμένος,
μωρέ παιδιά καημένα, πως είμαι σκοτωμένος,
κι ας είστε λερωμένα.
Να πείτε πως, μωρέ, παντρεύτηκα, πως είμαι παντρεμένος,
μωρέ παιδιά καημένα, πως είμαι παντρεμένος,
κι ας είστε λερωμένα.
Πήρα την πέτρα, μωρέ, πεθερά, τη μαύρη γης γυναίκα,
μωρέ παιδιά καημένα, τη μαύρη γης γυναίκα ,
κι ας είστε λερωμένα.
Κι αυτά τα λιανό, μωρέ, λίθαρα, αδέρφια κι αξαδέρφια,
μωρέ παιδιά καημένα, αδέρφια κι αξαδέρφια
κι ας είστε λερωμένα.