τραγούδια της Ιστορίας

ένα τραγούδι για αρματολό από τη συλλογή του παπά Χρήστου Μάτσια "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ/ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ", εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ, δυστυχώς εξαντλημένο. μεταγραφή ΑΠΤ, ΑΠΕΙΡΟΣ

ΔΗΜΟΣ Ο ΑΡΜΑΤΟΛΟΣ (Στα τρία)

Κάτω στην άσπρη πέτρα, κάτω στο γιαλό,
σκοτώσανε τον Δήμο τον αρματολό.
- Δήμο μ’ να ‘χες μάνα, να είχες αδερφή,
να ‘χες καλή γυναίκα για να σ’ έκλαιγε.

Τ’ ακούει η μάνα του Δήμου, τ’ ακούει κι αδερφή,
τ’ ακούει η καλή γυναίκα στο πλατύδρομο,
με δυο παιδιά στα χέρια κι ένα στην κοιλιά.
Τα μάγουλα τραβάει στριφοδέρνεται,
για τον χαμό του Δήμου του αρματολού.

τραγούδι για την Ιστορία αλλά και για τα αδέλφια και για το θάνατο. παραλλαγή ενός διαδεδομένου θεματικού μοτίβου που έχει δισκογραφήσει και η Δόμνα Σαμίου ("πέντες μήνες περπατούσα" / ζωντανή ηχογράφηση στο Μεγαρο). προέρχεται από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" (εκδόσεις Gutenberg). ο συγγραφέας αναφέρει ότι προέρχεται από την περιοχή Ριζά Θεολόγου της Βορείου Ηπείρου. μεταγραφή στη ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΟΜΟΡΦΟΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΣ

Όμορφος γενίτσαρος, χήρας υγιός,
στο σεφέρι πήγαινε, στον πόλεμο.
Πόλεμο δεν ήβρ’, ο νιος και γύρισε.
Γύρισε, ξεγύρισε στον Τύρναβο,
κι έσκυψε να πιει νερό στον Τύρναβο.
Κλέφτες τον εβίγλισαν από μεριά,
ντουφεξιές του δώσανε δεξιά μεριά,
μαχαιριές του δώσανε στο ψυχικό.
Χύθηκε το αίμα του στις σκάλες του,
χύθηκάν τα σκώτια του στη σέλα του.
Ο δούλος του τον έκλαιγε(ν) από μεριά.
- Τι έχεις, δούλε μου, και κλαις θλίβα-θλίβα;
Για πάρε χρυσόραμμα και ράψε με,
Ράψε με πυκνά-πυκνά κι ανάλαφρα,
αλαφρά κι ανάλαφρα τι με πονεί,
τι αδερφοχαντζαριά ‘ν’ αγιάτρευτη.

της αγάπης περισσότερο - της άνομης κι απαγορευμένης- παρά ιστορικό τούτο εδώ. από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" στις εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ. τα Τουρκόπουλα προσεύχονται στον Άη Γιώργη εδώ χωρίς ανταπόκριση αλλά γενικά τούτος ο άγιος της Χριστιανοσύνης και σήμερα είναι ο πιο αγαπημένος στην άλλη όχθη του Αιγαίου. σε εκκλησάκια του και μοναστήρια συρρέουν μουσουλμάνοι, όπως στα Πριγκηπονήσια. μεταγραφή από το ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της "ΑΠΕΙΡΟΥ"

ΤΟΥ ΑΪ-ΓΙΩΡΓΗ

Σαράντα πέντε κάτεργα κι εξήντα δυο γαλόνια
και δεκαοχτώ Τουρκόπουλα μια κόρη εκυνηγούσαν.
Κι η κόρη απ’ το φόβο της κι από την τρόμαξη της,
στον Άγιο-Γιώργη διάβηκε και τον σταυρό της κάνει:
- Αφέντη Αϊ-Γιώργη στεριανέ, μεγάλο είν’ τ’ όνομά σου.
αυτήν την ώρα σώσε με από των Τούρκων τα χέρια.
Κι ανοίχτηκαν τα μάρμαρα και μπήκε η κόρη μέσα.
Περνάν και τα Τουρκόπουλα και το σταυρό τους κάνουν.
- Αφέντη Αϊ-Γιώργη στεριανέ, μεγάλο είν’ τ’ όνομά σου.
αυτήν την ώρα βγάλε μας την κόρη πο’ ‘χεις μέσα.
Δεν άνοιξαν τα μάρμαρα, για να βγει η κόρη έξω.

Χειμαριώτικο πολυφωνικό τραγούδι από την εξαντλημένη δισκογραφική έκδοση του Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ", μια απο΄τις σημαντικότερες του είδους. εμπνευστής της έκδοσης ο αείμνηστος Μενέλαος Ζώτος από την Πολύτσανη.

ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Πάνω στη Μακεδονία, μέσ’ τα χιόνια μές’ τα κρύα (δις)
βόλι έρχεται από πέρα, του Βαγγέλη μαύρη μέρα (δις)
Βαγγέλη Ζώτο παλικάρι, της Χειμάρας το καμάρι.

Μέσ’ της Κοκκινιάς αντίκρυ γίνηκε μεγάλη μάχη
κλαίνει οι συγγενείς και φίλοι, για το Ζώτο το Βαγγέλη (δις)
Βαγγέλη Ζώτο παλικάρι, της Χειμάρας το καμάρι.

η φύση και το κλάμα σε ένα τραγούδι για τους κλέφτες από τη συλλογή του ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ σε μεταγραφή στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της μκο "ΑΠΕΙΡΟΣ". αναφέρονται παραλλαγές του στη συλλογή του Παναγιώτου.

ΚΛΑΙΝΕ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΚΛΑΙΝΕ…

Κλαίνε τα δέντρα, κλαίνε, κλαίνε και τα κλαριά.
Κλαίνε και τα λημέρια, πού λημέριαζα.
Κλαίνε τα μονοπάτια, όπου περπάταγα.
Κλαίνε και οι βρυσούλες, οπού έπινα νερό.
Σαράντα χρόνια κλέφτης, βουνό το βουνό.
Όπλο σπαθί, φουσέκια, όλον τον καιρό.

όχι πολυφωνικό το ιστορικό τραγούδι που έχει δώσει το όνομά του σε γνωστό ηπειρώτικο χορό, τους "Κλέφτες τους παλιούς". παιδί θυμάμαι γέροντες του χωριού μου να το ζητάνε συχνά από τα "άργανα". τελευταία σπανίζει.


ΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΕΞΙΟΥΡΙΖΟΝΤΑΝ (Ειδικός χορός ?οι κλέφτες?)

Οι κλέφτες εξουρίζονταν.
Είχαν ξουράφια μαλαματένια.
Κι ο καπετάνιος χαίρονταν.
Βγήκαν και καρτερέσαν
πεντεξοχτώ νομάτους.
Τους βγάζουν τα χρυσά παλτά,
τους δένουνε τα χέρια.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΙΤΣΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ (1813)

Τρία πουλάκια κάθουνταν στης Άρτας το γιοφύρι,
τόνα τηράει τα Γιάννινα, τ’ άλλο κατά το Σούλι,
το τρίτο, το καλύτερο, μοιριολογάει και λέγει:
Ο Μπότσαρης εκίνησε στα Γιάννινα να πάγει,
για να βουλώσει μπουγιουρντί, στο Βουργαρέλι να πάγει,
για να μαζώξει τ’ άσπρα του οπού είχε δανεισμένα.
Κι από την Άρτα διάβηκε κονάκι να του κάμουν.
Κ’ ευθύς κονάκι τόκαμαν στου παπουτσή του Ρίζου,
(κ’ εκεί τραπέζι βάλανε ψωμί για να δειπνήσουν).
Τρία τουφέκια τόριξαν, τα τρί’ αράδα – αράδα.
Τόνα τον πέρει στο πλευρό, τ’ άλλο μέσα στα στήθια,
το τρίτο, το φαρμακερό, τον πέρνει μες το στόμα.
Το στόμα αίμα γιόμωσε, και κελαηδεί και λέγει:
- Καθίστε, παλικάρια μου, και συ, βρε ψυχογιέ μου,
τι τούτο δεν είναι για σας, πάρτε μου το κεφάλι,
να μη το πάρει η Τουρκιά, το πάγει στου Βεζύρη,
το ιδούν οχθριό και χαίρουνται, οι φίλοι, και λυπιούνται.


Ιστορικό τραγούδι από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ"που είναι από χρόνια εξαντλημένη και όποιος τη βρει μην τη χάσει από τα χέρια του! υτα τρία πουλιά στην αρχή του τραγουδιού είναι ένας κοινός ποιητικός τόπος σε πολλά ιστορικά τραγούδια (πχ το "ΜΑΚΡΥΝΙΤΣΑ" από την Κεντρική Μακεδονία)

ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ


Στις 25 του Μαγιού π΄ ανθίζει το λουλούδι..
Για αφουγκραστείτε να σας πω της κόρης το τραγούδι.
Αυτή ήταν κόρη όμορφη, όπου δεν ήταν κι άλλη,
αγάπησε παλιότουρκο και θέλει να τον πάρει,
τον αγαπά, την αγαπά, χρόνους δεκατεσσάρων,
το μάσανε στις 19 να βάλουνε στεφάνι.
Η μάνα της τη μάλωνε, η μάνα τη μαλώνει,
κι ο αδερφός της έστειλε χαμπέρι με το γράμμα.
Αυτόνε τον παλιότουρκο να μην τον πάρεις άντρα.
- Εγώ μάνα, τον αγαπώ και θέλω να τον πάρω,
μια κυριακίτσα το πρωί, μια Κυριακή το γιόμα,
κάθονταν κόρη κι έκλαιγε στον ήλιο και κοιμάται.
Η μάνα της το ‘λεγε από το παραθύρι,
τι έχεις κοριτσάκι μου, που κλαις κι αναστενάζεις.
Μάνα είδα όνειρο βαρύ, φαρμακωμένο,
είδα το αδερφάκι μου στο γαίμα βουτηγμένο.
Όνείρο είδες, κόρη μου, όνειρο θα περάσει,
Το δόλιο τ’ αδερφάκι σου στα ξένα θα γεράσει.
Ίσια με τα μεσάνυχτα, ίσια με δυο ώρες νύχτα,
κρίτσάει, βροντάει η πόρτα της, ο πετεινός λαλάει.
Σηκώθηκε η κόρη κι άνοιξε, βλέπει τον αδερφό της.
Η κοκκινάδα τσ’ έφυγε από το πρόσωπο της,
νερό αδερφή, αδερφή, γιατί διψώ, γιατί είμαι διψασμένος,
και απ’ τον παλιότουρκο είμαι βαλαντωμένος.
Απ’ τα μαλλιά την άρπαξε, στη σκάλα την καθίζει
και βγάζει το μαχαίρι του και το λαιμό της κόβει.


έμμεσα απηχεί μια ιστορική διάσταση σε τραγούδια για άνομους, απαγορευμένους, αλλόφυλους έρωτες όπως εδώ, σε τούτο το τραγούδι από τη συλλογή του δάσκαλου ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. η κατάληξη του τραγουδιού ίδια με το τραγούδι "τρία καλά είναι στο ντουνιά" ή "τίποτε δεν εζήλεψα"

ΤΟΥ ΚΙΤΣΙΟΥ Η ΜΑΝΑ (Κλέφτικο και πολυφωνικό)

Του Κίτσιου η μάνα κάθονταν, Κίτσιο μου και δερβέναγα!
Λέει, στην άκρη στο ποτάμι, Κίτσιο μου και παλικάρι.
Με το ποτάμι μάλωνε, Κίτσιο μου και δερβέναγα
λέει και το πετροβολούσε, Κίτσιο μου και παλικάρι.
- Ποτάμι για λιγόστεψε, Κίτσιο μου και δερβέναγα
λέει ποτάμι γύρνα πίσω, Κίτσιο μου και παλικάρι.
Για να περάσω αντίπερα, λέει, Κίτσιο μου και δερβέναγα
στου Κίτσιου τα λημέρια, Κίτσιο μου και παλικάρι.
Πόχουν οι κλέφτες μάζωξη, Κίτσιο μου και δερβέναγα
Κι όλοι οι καπεταναίοι, Κίτσιο μου και παλικάρι.
Τον Κίτσιο τον επιάσανε, Κίτσιο μου και δερβέναγα
λέει, και παν να τον κρεμάσουν, Κίτσιο μου και παλικάρι.
Χίλιοι τον παν’ από μπροστά, Κίτσιο μου και δερβέναγα
λέει, και δυο χιλιάδες πίσω, Κίτσιο μου και παλικάρι
Κι η μάνα του τον έκλαιγε, Κίτσιο μου και δερβέναγα
λέει, και τον μοιρολογούσε, Κίτσιο μου και παλικάρι.
- Κίτσιο μου που ‘ναι τ’ άρματα, Κίτσιο μου και δερβέναγα
και τα βαριά σ’ ντουφέκια, Κίτσιο μου και παλικάρι


άλλη μια παραλλαγή του αγαπημένου κλέφτικου τραγουδιού, τούτη τη φορά από τη συλλογή του ΜΑΤΣΙΑ. η Πολυτσανίτικη εκδοχή του τραγουδιού δισκογραφήθηκε στην "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ", έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Ιωαννιτών με την οικογένεια του Σπύρου Μούκα.

ΚΟΥΚΟΙ ΝΑ ΜΗΝ ΛΑΛΗΣΕΤΕ


Κούκοι, να μη λαλήσετε, πουλιά να βουβαθείτε,
κι εσείς καημένη Αρβανιτιά στα μαύρα να ντυθείτε.
Το κάστρο επροσκύνησε κι αυτή η Χουμελίτσα.
Χειμάρρα δεν προσκύνησε και δεν θα προσκυνήσει,
γιατί έχει γενναίους προεστούς, που δεν γνωρίζουν φόβο.

Αλή πασάς το άκουσε, πολύ του κακοφάνη.
Πιάνει και γράφει μπουγιουρντί με το δεξί του χέρι
σ’ ένα Γιουσούφη Κεχαγιά, σ’ ένα Γουσούφ αράπη.
- Καθώς θα δεις το γράμμα μου, θα δεις το μπουγιουρντί μου,
θέλω το Σπύρο ζωντανό το Γιάννη σκοτωμένο.
- Μετά χαράς, αφέντη μου, εγώ θα σου τους φέρω.

Πολλή μαυρίλα έρχεται , πεζούρα και καβάλα.
Δεν είναι μια, δεν είναι δυο, δεν είναι τρεις και πέντε,
είναι χιλιάδες δεκαοχτώ, χιλιάδες δεκαεννέα.
Να πιάσουν έρχονται κι αυτοί τους προεστούς Χειμάρρας.
Ας έρθουν οι παλιότουρκοι τίποτα δεν μας κάνουν,
ας έρθουν πόλεμο να ιδούν, παλικαριών ντουφέκι,
να ιδούν του Λάμπρου το σπαθί, του Σπύρου το ντουφέκι
που έχουν το Γιάννη αρχηγό, το Γιώργο καβαλάρη,
το Ζάχο τον τρομπονιστή με την περίσσια χάρη.

Των γυναικών τα άρματα, της ξακουσμένης Φώτως,
που ‘χει το Νίκο δίπλα της, το πρώτο παλικάρι,
που τους ευλόγησε ο Θεός, στην Πόλη κι ο Δεσπότης,
σαν γύρισε από τη Βλαχιά, να πάει στο χωριό της.

Σαν άρχισε ο πόλεμος κι αστράψαν τα ντουφέκια,
όλοι μαζί εσπάσανε τις θήκες των σπαθιών τους,
κι εμπρός τους Τούρκους βάλανε σαν πρόβατα, κριάρια.
Βελή πασάς τους φώναξε, να μην γυρνούν τις πλάτες,
κι εκείνοι αποκρίθηκαν με φλόγα εις τα μάτια:
-Δεν είν’ εδώ το Τσάμουρο, δεν είναι το Βιθίνι.
Είν’ η Χειμάρρα η ξακουστή, στον κόσμο παινεμένη.
Είναι του Λάμπρο το σπαθί το Τουρκοματωμένο.
Είναι του Γιώργου η λεβεντιά, του Πήλιου η καμπούρα,
που κάνουν την Αρβανιτιά στα μαύρα να ‘ν’ ντυμένη,
και κλαίν’ οι μάνες τα παιδιά, τους άντρες οι γυναίκες.
Τρεις μέρες κάνουν πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες.
Χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς να κλείσουν μάτι,
χιόν’ έτρωγαν, χιόν’ έπιναν και τη φωτιά βαστούσαν.
Τα παλικάρια φώναξε στις τέσσερις ο Σπύρος.
- Ακούστε, Χειμαρριώτες μου λίγοι αντρειωμένοι:
Σίδερο βάλτε στην καρδιά και χάλκωμα στα στήθη,
ο πόλεμος ετράβηξε με τα σκυλιά τους Τούρκους,
κι αν το βροντήξουμε γερά, θα πάρουμε το Κάστρο.
Το δρόμο πήραν συναχτά κι έφτασαν στο γιοφύρι.
Ο Λάμπρος με το δαμασκί σπαθί την άλυσο του κόφτει.
Φεύγουν οι Τούρκοι σαν τραγιά, το Κάστρο πίσω αφήνουν.

Οι κούκοι συχνολαλούνε στο ηπειρώτικο τραγούδι... Το συχνότερο, μάλιστα, ως μάρτυρες ιστορικών γεγονότων. το ιστορικό τραγούδι προέρχεται από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" (εκδόσεις GUTENBERG), ένα από τα βιβλία που μεταγράφηκαν ψηφιακά στο ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ από τη ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

Ο ΝΤΑΒΕΛΗΣ (Κλέφτικο)


- Μας πήρ’ ημέρα κι η αυγή – γεια σ’ Νταβέλ’ αρχιληστή,
λέει μας πήρ’ το μεσημέρι – Λεωνίδα και Νταβέλη.

Το που θα λημεριάσουμε – γεια σ’ Νταβέλ’ αρχιληστή,
που θα κάνουμε λημέρι – Λεωνίδα και Νταβέλη.

- Σε κείν’ τη ράχη τη ψηλή – γεια σ’ Νταβέλ’ αρχιληστή,
λέει εκεί θα κάνομε λημέρι – Λεωνίδα και Νταβέλη.

Πιάνουν και γράφουν μια γραφή – γεια σ’ Νταβέλ’ αρχιληστή,
λέει, απ’ κείνο το λημέρι – Λεωνίδα και Νταβέλη.

Γράφουνε και στο Κομπότι, προσκυνάνε το Δεσπότη.

Να στείλει γλήγορα ψωμί – γεια σ’ Νταβέλ’ αρχιληστή,
λέει πάνω στο λημέρι - Λεωνίδα και Νταβέλη.

όταν κάποτε ξημεροβραδιαζόμασταν στη σπηλιά του λήσταρχου Νταβέλη στην Πεντέλη για γυρίσματα αγνοούσαμε την ύπαρξη ηπειρώτικου τραγουδιού για τη θρυλική μορφή. και όποιος γνωρίζει για τη σχέση του με την Ήπειρο ας συνδράμει με πληροφορίες τούτη την κοινή τράπεζα γνώσεων.... από τη συλλογή του ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ ΔΕΡΟΠΟΛΗ ΗΘΗ ΕΘΙΜΑ"

Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΤΣΑΜΗΔΩΝ

Ένα πουλάκι εκίνησε μες από τους Φιλιάτες,
κ’ επήγε στον Ιμήν Πασά, στα Γιάννενα στο κάστρο.
- Πασά μου, όλ’ οι Τσάμηδες, πρώτ’ Παραμυθιώτες,
όλοι κεφάλ’ εσήκωσαν, και τόχουν σηκωμένο,
κ’ έρχονται να σε κλείσουνε, τα Γιάννενα να κάψουν·
’Σ του Ράικου απόψε φτάνουν, και γράφουνε στη Βελτσίστα,
«Σ’ εσάς, χωριά, Βελτσιστινοί, παπάδες και γερόντοι,
φαγιά πολλά ’τοιμάσετε, και φέρτε τα στου Ράικου,
γιατί σας καίμε το χωριό, σας παίρνουμε και σκλάβους».
- Πόσες χιλιάδες, μπρε πουλί, πόσοι κατσικοκλέφτες;
- Πέντε χιλιάδες γίνηκαν Σεϊκάτες και Ντεμάτες,
για να σε πιάσουν ζωντανόν, για να σε πάρουν σκλάβο.
Νύχτα κινάει ο Ιμήν Πασάς με χίλιους πεντακόσιους,
και την Βελτσίστα έπιασε πριν γλυκοχαράξει.
Ανάφτει πόλεμος πικρός, δουλεύει το ντουφέκι·
τρία γιρούσια εκάμανε οι Τσάμηδες οι μαύροι,
και μες το τρίτο τσάκισαν, κ’ εγύρισαν τες πλάτες,
κι αφήνουν κάπες κι άρματα, κ’ έφευγαν σαν τα γίδια.

από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ. μπορεί κάποιος να συνδράμει με πληροφορίες για τα αναφερόμενα ιστορικά γεγονότα;

ΤΑ ΤΣΑΠΟΠΟΥΛΑ (1838)

Με γέλασ’ ο αυγερινός, μ’ εγέλασεν η πούλια,
κι εβγήκ’ απάνου στα βουνά, ψηλά στα κορφοβούνια,
κι ακούω αέρας που φυσάει, και τα βουνά μαλώνουν.
- Εσείς, βουνά του Γρέββενου, και χίλιων χρόνων πεύκα,
τι έχετε και μαλώνετε, τι έχετε και βογγάτε;
μήνα τα χίονια σας βαρούν, μη σας βαρεί ο χειμώνας;
- Δεν μας βαρεί ο χειμών’ ο καιρός, δεν μας βαρούν τα χιόνια
μόν’ μας βαρεί η κλεφτουριά που περπατεί τη νύχτα,
με το ντουφέκι στο πλευρό΄και το σπαθί στη ζώση,
και μας βαρεί κ’ η παγανιά, οι τόσ’ οι Αρβανίτες,
που μέρα νύχτα περπατάν και ψάχνουν και γυρεύουν,
τα δόλια τα Τσαπ[όπουλα τα τέσσερα ξαδερφια.

τα τραγουδισμένα και αλλιώς βουνά των γρεβενών και πεύκα του Μετασόβου εδώ σε ένα κλέφτικο τραγούδι από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ. το συναντήσαμε σε παραλλαγή και στη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ

Το ακούει η μαύρη γης, τρεις χρόνους δε χορτιάζει·
Το ακούν και τα μαύρα τα βουνά κι εκείνα ραϊστήκαν·
το ακούει κι ο ουρανός, τρεις χρόνους δε σταλάζει.
Ο Μάρκος εσκοτώθηκε κι εσκότωσε και χίλιους.

να κι ένα τραγούδι για το θάνατο του ΜΑΡΚΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ δίχως πουλιά και κοτζαμπασήδες μόνο με πένθος βαρύ αλλά και την κατακλείδα του ηρωισμού του Σουλιώτη οπλαρχηγού... από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ- νάναι καλά ο δωρητής της ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΣΙΑΚΟΣ...

ΝΑ ΗΜΟΥΝ ΜΙΑ ΠΕΤΡΟΠΕΡΔΙΚΑ

Να ‘ήμουν μια πετροπέρδικα, Θανάση, Θανάση,
μια πετροπερδικοπούλα, μωρέ Βλαχοθανάση.
Να ριχνόμουν, να πέταζα, Θανάση, Θανάση,
ψηλά στο Μεσολόγγι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Ν’ αγνάντευα τη Ρούμελη, Θανάση, Θανάση,
το μέγα Μεσολόγγι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Πώς πολεμούν οι Έλληνες, Θανάση, Θανάση,
μ’ αυτούς τους Τουρκαλάδες, μωρέ Βλαχοθανάση
Πέφτούν Ντουφέκια σαν βροχή, Θανάση, Θανάση,
κανόνια σαν χαλάζι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Κι αυτά τα λιανοντούφεκα, Θανάση, Θανάση,
σαν άμμος της θαλάσσης, μωρέ Βλαχοθανάση.
Ο αρχηγός τους φώναξε, Θανάση, Θανάση
από το μετερίζι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Πάψτε, παιδιά, τον πόλεμο, Θανάση, Θανάση
πάψτε και το ντουφέκι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Να κατακάτσει ο καπνός, Θανάση, Θανάση
να μετρηθεί τ’ ασκέρι, μωρέ Βλαχοθανάση.
Μετριούνται οι Τούρκοι τρεις φορές, Θανάση, Θανάση
και λείπουν τρεις χιλιάδες, μωρέ Βλαχοθανάση.
Μετριούνται τα κλεφτόπουλα, Θανάση, Θανάση
και λείπουν τρεις λεβέντες, μωρέ Βλαχοθανάση.

ιστορικό τραγούδι για το Μεσολόγγι από την περιοχή Ριζά Θεολόγου στην απέκει Ήπειρο. από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ. μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΝΤΕΛΗ-ΧΟΥΣΙΟΣ (Στα τρία)

Λαλεί ο κούκος το βραδιό – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Λαλεί με το φεγγάρι – μωρέ παιδιά καημένα.

Λάλησε κούκεμ’ λάλησε – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Λάλησε και πες μας – μωρέ παιδιά καημένα.

- Το τι να λαλήσω – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και τι να μολογήσω – μωρέ παιδιά καημένα.

Ο Ντελή-Χούσιος στα βουνά – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Ψηλά στα κορφοβούνια – μωρέ παιδιά καημένα.

Παλικάρια μάζευε – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Όλο Αρβανιτόπαιδα – μωρέ παιδιά καημένα.

Τα μάζευε τα σύνταζε – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Τα κάνει δυο χιλιάδες – μωρέ παιδιά καημένα.

Παιδία μου, σαν θέλετε κλεψιά – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και κλέφτες να γινήτε – μωρέ παιδιά καημένα.

Κάμ’τε τσελίκι τη καρδιά – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και σίδερο τα πόδια – μωρέ παιδιά καημένα.

Να πάμε να πατήσομε – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Του Νικολού τ’ αρχόντι – μωρέ παιδιά καημένα.

Ρίχνουν ντουφέκια παταριά – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Και σκάλα δεν πατούνε – μωρέ παιδιά καημένα.

Ο Νικολός μπουρώθηκε – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Με όλα τα παιδιά του – μωρέ παιδιά καημένα.

- Τούρκε, δεν σου γίνεται – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Αυτό που τώρα θέλεις – μωρέ παιδιά καημένα.

Ντελή-Χούσιος έφυγε – μπραϊμένια, μπραϊμένια.
Μ’ όλα τα παλικάρια - μωρέ παιδιά καημένα.

Πωγωνίσια εκδοχή του γνωστού ιστορικού τραγουδιού που έχει δισκογραφηθεί και από την "ΑΠΕΙΡΟ" στις "ΦΩΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ 2" με τη ζυγιά του ΠΕΤΡΟΛΟΥΚΑ ΧΑΛΚΙΑ και τον ΜΙΧΑΛΗ ΖΑΜΠΑ. από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ"

ΤΟ ΤΙ ΚΑΚΟ ΝΟΠΟΥ ΕΙΔΑ ΕΓΩ


Το τι κακό νόπου είδα εγώ, στου Χρίστου τη γυναίκα,
Δέκα Τούρκοι την κυνηγούν και δε μπορ’ να τη φτάκουν.
Κι ο Χρίστος την αγνάντεψε ναπό ψηλή ραχούλα.
«Που πας ψηλή, που πας λιχνή, που πας καμαρωμένη;
- Στη Λάρσα πάνω, Χρίστο μου, Τούρκα για νε κάνουν
Κι εγώ Τούρκα δε γένομαι τζιαμί δεμ προσυνάω.
- Για γύρνα πίσω, Χρίσταινα, και σύρε στα παιδιά μας,
Ακόμα τουτ’ την άνοιξη, τούτο το καλοκαίρι,
Σαν έρθει ο χινόπωρος πάλι θα ανταμωθούμε».

μια ιστορική συμπαραδήλωση στο τραγούδι της αγάπης από τη συλλογή του ΡΕΜΠΕΛΗ. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

ΗΠΕΙΡΟΣ ΜΕ ΤΑ ΦΛΟΥΡΙΑ ΣΟΥ (Χορευτικό)


Ήπειρος με τα φλουριά σου,
με την άσπρη φορεσιά σου, (δις)
που τα έχεις τα παιδιά σου;
- Τα παιδιά μου τα καημένα
τάχει η τσέτα σκλαβωμένα (δις)
στην Αρβανιτιά δομένα.
Κάστρο, Δέλβινο, Χειμάρρα
και αυτό το Τεπελένι.
Τεπελένι Τεπελένι
πάλι Ελληνικό θα γένει
Τεπελένι και Αυλώνα
της Ελλάδος αρραβώνα
Κορυτσά κι Αργυρόκαστρο
θα λάμψει καινούργιο άστρο.
Δέλβινο κι Άγιο Σαράντα
θάναι Ελληνικό για πάντα.

με σαφείς αλυτρωτικές διαθέσεις η κατάληξη τούτου του τραγουδιού που έτσι περιέχεται στη συλλογή του αείμνηστου ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΖΩΤΟΥ, δάσκαλου από την Πολύτσανη Άνω Πωγωνίου που κι ο ίδιος ποτέ δεν έκρυψε ανάλογες διαθέσεις... το τραγούδι το έχουμε ακούσει σε λιτή στιχουργική εκδοχή από το γιαννιώτικο πολυφωνικό σχήμα "ΗΝΟΡΟ" του Κώστα Λώλη

ΤΟ ΔΕΛΒΙΝΑΚΙ

Όλες οι χώρες και χωριά, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
σε προσκυνούν, Βεζύρ’ αφέντη.
Όλοι τον τόπο σου ‘διναν, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
για τσιφλίκι, Βεζύρ’ αφέντη.
Κι ένα χωριό Πωγωνιανής, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
το Δελβινάκι, βεζύρ’ αφέντη.
Δεν θελεί να σου πουληθεί, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
για τσιφλίκι, βεζύρ’ αφέντη.
Σε πολεμάει με τα φλωριά – φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και με τα γρόσια, βεζύρ’ αφέντη.
Στην Πόλη σε κατέτρεξε, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
εις τον Σουλτάνο, βεζύρ’ αφέντη.
Στέλλει πασάδες δώδεκα, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
σε κλείουν στο Κάστρο, βεζύρ’ αφέντη.
Και τίποτα δεν έκανες, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και σε νικούνε, βεζύρ’ αφέντη.
Ανάφτουν ψάθες για τ’ εσέ, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
κάνουν σκιαέτια, βεζύρ’ αφέντη.
Αράτισες τους άντρες μας, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και τα παιδιά μας, βεζύρ’ αφέντη.
Άλλοι (ν) επήγαν στη Βλαχιά, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
στο Βουκούρέστι, βεζύρ’ αφέντη.
Έσκλάβωσες τις τσιούπρες μας, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
τις μαυρομάτες, βεζύρ’ αφέντη.

ο ΥΦΑΝΤΗΣ στον "ΠΩΓΩΝΙΣΙΟ ΓΑΜΟ" παίρνει θέση σε ένα δίλλημα που διασώζει το τραγούδι αυτό. το τραγούδι το διεκδικούν τουλάχισοτν δύο τόποι, ως τόποι ατρόμητοι απέναντι στον φοβερό Αλή Πασά. το Δελβινάκι και η Πογδοριανή-παλιά ονομασία του Παρακάλαμου. διεκδίκηση μάλιστα είναι ζωντανή και τη ζήσαμε κάποτε σε εκδήλωση του Πολυφωνικού Καραβανιού στο Δελβινάκι. τότε, όταν ο πολυφωνικός όμιλος του Παρακάλαμου τραγούδησε το τραγούδι με το στίχο "μόν' 'ενα χωριό, η Πογδοριανή δεν προσκυνάει", η εκδήλωση κόντεψε να διακοπεί από τις διαμαρτυρίες των κατοίκων! εκεί πάνω η Ιστορία μοιάζει πιο ενεστωτική, πιο ζωντανή και παρούσα μερικές φορές...

ΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΕΞΙΟΥΡΙΖΟΝΤΑΝ (Ειδικός χορός “οι κλέφτες”)

Οι κλέφτες εξουρίζονταν.
Είχαν ξουράφια μαλαματένια.
Κι ο καπετάνιος χαίρονταν.
Βγήκαν και καρτερέσαν
πεντεξοχτώ νομάτους.
Τους βγάζουν τα χρυσά παλτά,
τους δένουνε τα χέρια.

οι "ΚΛΕΦΤΕΣ ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ" είναι ο σκοπός που συνοδεύει το τραγούδι που συναντήσαμε στη συλλογή του Κτισματιώτη ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ". σήμερα συχνά ο σκοπός ερμηνεύεται χωρίς τους στίχους του...

ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ (Στα τρία)


Εσείς, μωρέ παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά της Σαμαρίνας,
μωρέ παιδιά καημένα, παιδιά της Σαμαρίνας,
κι ας είστε λερωμένα.
Σαν πάτε πάνω, μωρέ, στα βουνά, κατά την Σαμαρίνα,
μωρέ παιδιά καημένα, κατά την Σαμαρίνα,
κι ας είστε λερωμένα.
Ντουφέκια να, μωρ’, να μη ρίξετε, τραγούδια να μη πείτε,
μωρέ παιδιά καημένα, τραγούδια να μη πείτε,
κι ας είστε λερωμένα.
Κι αν σας ρωτήσει, μωρ’ η μάνα μου, η δόλια η αδερφή μου,
μωρέ παιδιά καημένα, η δόλια η αδερφή μου,
κι ας είστε λερωμένα.
Μην πείτε πως, μωρέ, σκοτώθηκα, πως είμαι σκοτωμένος,
μωρέ παιδιά καημένα, πως είμαι σκοτωμένος,
κι ας είστε λερωμένα.
Να πείτε πως, μωρέ, παντρεύτηκα, πως είμαι παντρεμένος,
μωρέ παιδιά καημένα, πως είμαι παντρεμένος,
κι ας είστε λερωμένα.
Πήρα την πέτρα, μωρέ, πεθερά, τη μαύρη γης γυναίκα,
μωρέ παιδιά καημένα, τη μαύρη γης γυναίκα ,
κι ας είστε λερωμένα.
Κι αυτά τα λιανό, μωρέ, λίθαρα, αδέρφια κι αξαδέρφια,
μωρέ παιδιά καημένα, αδέρφια κι αξαδέρφια
κι ας είστε λερωμένα.


πασίγνωστο πανελλαδικά τούτο το τραγούδι που περιγράφει στην κλέφτικη ζωή και το ανεπίστρεπτο ταξίδι του θανάτου. και αυτό το τραγούδι το συναντήσαμε στη συλλογή του Κτισματιώτη ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ". "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΗΠΕΙΡΟΣ ΜΕ ΤΑ ΦΛΟΥΡΙΑ ΣΟΥ (Χορευτικό)


Ήπειρος με τα φλουριά σου,
με την άσπρη φορεσιά σου, (δις)
που τα έχεις τα παιδιά σου;
- Τα παιδιά μου τα καημένα
τάχει η τσέτα σκλαβωμένα (δις)
στην Αρβανιτιά δομένα.
Κάστρο, Δέλβινο, Χειμάρρα
και αυτό το Τεπελένι.
Τεπελένι Τεπελένι
πάλι Ελληνικό θα γένει
Τεπελένι και Αυλώνα
της Ελλάδος αρραβώνα
Κορυτσά κι Αργυρόκαστρο
θα λάμψει καινούργιο άστρο.
Δέλβινο κι Άγιο Σαράντα
θάναι Ελληνικό για πάντα.

λιγάκι αλυτρωτικό ηχεί τούτο το τραγούδι σήμερα. προέρχεται από τη συλλογή του Πολυτσανίτη δασκάλου Μενέλαου Ζώτου με τραγούδια από τη Βόρειο Ήπειρο. το έχουμε ακούσει, σε παραλλαγή, από το πολυφωνικό σύνολο "ΗΝΟΡΟ".

ΚΑΤΩ ΣΤΗΝ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Κάτω στην μαύρη θάλασσα, στα μαύρα τα λιμάνια,
τσούρμο καράβια τούρκικα, όλο με σκλαβωμένους:
Γερόντ’ είναι μ’ άσπρα μαλλιά, γριές και κοπελούδια,
μανάδες με μικρά παιδιά και νιόπαντρες νυφάδες.
Όλες οι νύφες περπατούν κι όλες ορθοστρατίζουν,
Μια νύφη, μια μακρόνυφη δεν περπατάει σαν όλες.
- Τ’ έχεις, νύφη μ’ π’ απόμεινες, δεν περβατάς σαν όλες.
Μήνα τα ρούχα σου βαρούν μήνα τ’ ασημοκούμπια;
- Ούδε τα ρούχα μου βαρούν, ούδε τ’ ασημοκούμπια,
μόν’ μου βαρεί η μαύρη σκλαβιά, τα έρημα τα ξένα.

ας σεβαστούμε την κατάταξη του τραγουδιού στα ιστορικά τραγούδια, σύμφωνα με τη συλλογή του ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ από όπου προέρχεται...

ΤΟ ΔΕΛΒΙΝΑΚΙ

Όλες οι χώρες και χωριά, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
σε προσκυνούν, Βεζύρ’ αφέντη.
Όλοι τον τόπο σου ‘διναν, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
για τσιφλίκι, Βεζύρ’ αφέντη.
Κι ένα χωριό Πωγωνιανής, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
το Δελβινάκι, βεζύρ’ αφέντη.
Δεν θελεί να σου πουληθεί, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
για τσιφλίκι, βεζύρ’ αφέντη.
Σε πολεμάει με τα φλωριά – φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και με τα γρόσια, βεζύρ’ αφέντη.
Στην Πόλη σε κατέτρεξε, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
εις τον Σουλτάνο, βεζύρ’ αφέντη.
Στέλλει πασάδες δώδεκα, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
σε κλείουν στο Κάστρο, βεζύρ’ αφέντη.
Και τίποτα δεν έκανες, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και σε νικούνε, βεζύρ’ αφέντη.
Ανάφτουν ψάθες για τ’ εσέ, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
κάνουν σκιαέτια, βεζύρ’ αφέντη.
Αράτισες τους άντρες μας, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
και τα παιδιά μας, βεζύρ’ αφέντη.
Άλλοι (ν) επήγαν στη Βλαχιά, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
στο Βουκούρέστι, βεζύρ’ αφέντη.
Έσκλάβωσες τις τσιούπρες μας, φοβερέ μ’ Αλή Πασιά
τις μαυρομάτες, βεζύρ’ αφέντη.


μια πληρέστερη σε στιχουργική ανάπτυξη παραλλαγή του γνωστού ιστορικού τραγουδιού που το συνοδεύει η διαφιλονικία τόπων που το διεκδικούν, εδώ, η συλλογή του Υαφαντή έχει πάρει τη θέση του Δελβινακίου, αλλού το Δελβινάκι είναι η Πογδόριανη-ο σημερινός Παρακάλαμος

ΤΑ ΚΛΕΦΤΟΠΟΥΛΑ

(ν)Εσείς, μωρέ παιδιά κλεφτό(ι)πουλα, (δυο φορές)
παιδιά της Σαμαρίνας , μωρέ παιδιά καημένα,
παιδιά της Σαμαρίνας, κι ας είστε λερωμένα.
Σαν πάτε, μωρέ κάτω στα χωριά, (δυο φορές)
Κατά την Σαμαρίνα, μωρέ παιδιά καημένα,
κατά την Σαμαρίνα, κι ας είστε λερωμένα.
Ντουφέκια, μωρέ, να μην ρίξετε (δυο φορές)
τραγούδια να μην πείτε, μωρέ παιδιά καημένα,
τραγούδια να μην πείτε, κι ας είστε λερωμένα.
Κι αν σας ρωτήσει μωρέ, η μάνα μου, (δυο φορές)
τίποτε για τ’ εμένα, μωρέ παιδιά καημένα,
τίποτε για τ’ εμένα, , κι ας είστε λερωμένα.
Μην πείτε, μωρέ, πως σκοτώθηκα, (δυο φορές)
πως είμαι σκοτωμένος, μωρέ παιδιά καημένα,
πως είμαι σκοτωμένος, κι ας είστε λερωμένα.
Πείτε της μωρέ, πως παντρεύτηκα, (δυο φορές)
πως είμαι παντρεμένος, μωρέ παιδιά καημένα,
πως είμαι παντρεμένος, κι ας είστε λερωμένα.
Πήρα, μωρέ, πήρα την πέτρα πεθερά, (δυο φορές)
τη μαύρη γης γυναίκα, μωρέ παιδιά καημένα,
τη μαύρη γης γυναίκα, κι ας είστε λερωμένα.
Κι αυτά, μωρέ, τα λιανολίθαρα, (δυο φορές)
αδέρφια και ξαδέρφια μωρέ παιδιά καημένα
αδέρφια και ξαδέρφια, κι ας είστε λερωμένα.

Ριζά (Θεολόγου) – Πωγώνι

έστι όπως συναντήσαμε το διαδεδομένο σε διάφορες παραλλαγές τραγούδι στη συλογή του ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ"