τραγούδια της ξενιτιάς

από την πλουσιότατη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" που μας δώρησε ο φίλος ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΣΙΑΚΟΣ τούτο το τραγούδι για την ξενιτιά κι εκείνους που μένουν πίσω


ΚΑΤΑΡΑ ΤΗΣ ΑΠΑΡΝΗΜΕΝΗΣ ΚΟΡΗΣ (Φεγγάρι μου λαμπρό)

Φεγγάρι μου λαμπρό, λαμπρό, τρο(γ)ύρω κυκλωμένο,
αυτού ψηλά που περβατείς και χαμηλά λογιάζεις,
μην είδες τον ασίκη μου, τον αγαπητικό μου,
σε τι ταβέρνες κάθεται, και τι σουρπέτια πίνει,
τίνος χεράκια τον κερνούν και τα δικά μου στέκουν,
τίνος ματάκια τον τηρούν και τα δικά μου κλαίουν;
Σε κυπαρίσσι ν’ ανηβεί να μάσει τον καρπό του,
το κυπαρίσσι ναν’ ψηλό, να λυ(γ)ιστεί να πέσει,
από ψηλά να γκρεμιστεί και χαμηλά να πέσει,
σαν το γυαλί να ραϊστεί, σαν το κρουστάλ’ να θράψει·
πέντε γιατροί να τον κρατούν, και δέκα να γιατρεύουν ,
κ’ εγώ να λάχω να διαβώ να τους καλοσκαμνίσω,
- Καλώς τα κάνετε, γιατροί, τι κάνετε; πως είστε;
Βάλτε τα φ(ι)τίλια σας βαθιά ν’ ανοίξουν η γεράδες.

τραγούδι της αγάπης με αναφορά στην ξενιτιά. για τον Αλέξανδρο ένα από τα πιο αγαπημένα του πολυφωνικά τραγούδια. το έχουμε καταγράψει μοναδικά με χειμαρριώγτικο όμιλο μια νύχτα σε ένα καφενείο στη Σαγιάδα. άλλωστε έτσι κάπως λέγονται καλύτερα τα πολυφωνικά, όχι με μικρόφωνα και παλαμάκια. αλλά τότε που θαρρείς ότι το τραγούδι αχολογάει στο αίμα.... εκδοχή του δισκογράφησε όμιλος της Δερβιτσάνης στο cd "ΗΠΕΙΡΟΣ" της σειράς "ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΚΡΙΤΕΣ" σε επιμέλεια Γιώργου Κωνστάντζου. τούτη η καταγραφή των στίχων προέρχεται από τη συλλογή των ΛΥΤΗ, ΦΩΤΙΟΥ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ", μια από τις 17 συλλογές που μεταγράφηκαν ψηφιακά στη βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"


ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ


Τούτο το χειμώνα, θέλω να διαβώ
και τι καλοκαίρι καλώς να σε βρω,
νεράντζια με τ’ άνθη και με τον καρπό.
Στρώσε μου στη ρίζα ν΄ αποκοιμηθώ
και φτενό μαντίλι ν’ αποσκεπαστώ,
για να σέρνει αγέρας από το βουνό,
για να πέφτούν τ’ άνθη στο μαντίλι μου,
το παίρνω και πάνω στην αγάπη μου.
Τη βρίσκω που στρώνει και με καρτερεί.
-Ποιόνε στρώνεις κόρη, ποιόνε καρτερείς;
-‘Σένα στρώνω βρε λεβέντη, ‘σένα καρτερώ.
Πάπλωμα και στρώμα, και προσκέφαλα,
πέρδικα ψημένη και γλυκό κρασί.


ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ


Τούτο το χειμώνα, θέλω να διαβώ
και τι καλοκαίρι καλώς να σε βρω,
νεράντζια με τ’ άνθη και με τον καρπό.
Στρώσε μου στη ρίζα ν΄ αποκοιμηθώ
και φτενό μαντίλι ν’ αποσκεπαστώ,
για να σέρνει αγέρας από το βουνό,
για να πέφτούν τ’ άνθη στο μαντίλι μου,
το παίρνω και πάνω στην αγάπη μου.
Τη βρίσκω που στρώνει και με καρτερεί.
-Ποιόνε στρώνεις κόρη, ποιόνε καρτερείς;
-‘Σένα στρώνω βρε λεβέντη, ‘σένα καρτερώ.
Πάπλωμα και στρώμα, και προσκέφαλα,
πέρδικα ψημένη και γλυκό κρασί.

ένα από τα γνωστότερα θεματικά μοτίβα του ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού σε παραλλαγή του από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ", από την ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της "ΑΠΕΙΡΟΥ". ο τίτλος του συγγραφέα. μαρτυρία του ΣΩΚΡΑΤΗ ΤΣΙΑΒΟΥ θέλει τον ίδιο να μετατρέπει το "ΚΛΑΙΝ'ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ ΤΑ ΛΙΘΑΡΙΑ" σε "ΚΛΑΙΝ'ΟΙ ΠΕΡΔΙΚΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ" με στόχο το εύληπτο του νοήματος... η κατάληξη του τραγουδιού συναντιέται με ένα άλλο τραγούδι της ξενιτιάς, το "ΜΑΥΡΑ ΜΟΥ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ", τραγουδισμένο από Ήπειρο μέχρι Θράκη.


Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ (Πολυφωνικό)


Κλαίνε οι πέρδικες στα πλάγια, κλαίνε τον καημό.
Έκλαιγα κι εγώ ο καημένος τον ξεχωρισμό.
Πως θαλά ξεχωρισθούμε, τώρα το ταχιό,
Γιατί ‘γω τώρα θα φύγω, θα ξενιτευτώ
Ωρ’, εγώ θα πάω στα ξένα και στα μακρινά
και θα ζούμε χωρισμένοι χρόνια δώδεκα.
Δώδεκα χρόνια περάσαν, κι ένα ‘ξαμηνο.
Ούτε γράμμα δεν μου στέλνει, ούτε αντιλογιά.
Μώρ’ μου στέλνει ένα μαντήλι με δώδεκα φλωριά,
Και στο πάτο στο μαντίλι, μου ‘χει αντιλογιά.
- Αν θέλεις, κόρη μ’, παντρέψου, θέλεις καλογριά,
θέλεις τα μαύρα βάλε και καρτέρα με.
Εδώ μές’ στα ξένα που’ρθα, επαντρεύτηκα.
Κι επήρα μια γυναίκα, μάγισσα.
Που μαγεύει, τα καράβια και τις θάλασσές.
Ωρ’ μάγεψε και εμένα και δεν έρχομαι.
Σύντα κινώ για να ‘ρθω, χιόνια και βροχές
Σύντα γυρίζω πίσω, ήλιος, ξαστεριες.

ένα αγαπημένο μας πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς, παραλλαγή γνωστής παραλογής που συναντάμε από τη Θράκη ως την Κάρπαθο ("ΚΟΡΑΣΙΟΝ ΕΤΡΑΓΟΥΔΑΓΕ", "ΜΙΑ ΚΟΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΥΜΠΟ) το τραγούδι το δισκογράφησε η "ΑΠΕΙΡΟΣ" στις "ΦΩΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ" με γυναικείο πολυφωνικό όμιλο από τα χωριά της Άνω Δερόπολης. η καταγραφή του από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ"

ΜΙΑ ΛΥΓΕΡΗ ΤΡΑΓΟΥΔΑΓΕ

Μια λυγερή τραγούδαγε
σε κρυσταλλένιο πύργο.
Και πήρε αέρας τη φωνή
κατάλιμνα την πάνει.
Κι όσα καράβια τ’ άκουσαν,
όλα τις άκρες πιάσαν.
-Ανάθεμα σε ξενιτιά,
χιλιόκαλη κι αν είσαι,
ξενίτεψες τον άντρα μου
εδώ και δέκα χρόνια.
Ακόμα δυο τον καρτερώ
και πέντε τον παντέχω
κι απέ στα μαύρα θα ντυθώ,
καλόγρια θα γένω.
Κι όσα κορίτσια απαντώ
όλα τα καταγγέλλω:
ξενίτη να μην πάρουνε,
αν θέλουν να μην κλάψούν.

πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς που συναντιέται με άλλα πολυφωνικά τραγούδια στην αρχή και το τέλος του. (πχ "ΚΑΡΔΙΑ ΜΕ ΔΕΚΑΠΧΤΩ ΚΛΕΙΔΙΑ"). Παραλλαγή του ακούγεται στο ντοκιμαντέρ των Καρκανεβάτου / Λιάβα "ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ". τούτη η καταγραφή του προέρχεται από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ"

ΒΑΡΥΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΤΕΡΤΙ ΣΟΥ


-Άνοιξε, θλιβερή καρδιά
και πικραμένα χείλη
Άνοιξε, πες μας τίποτε
και παρηγόρησε μας
-Με τι ν’ ανοίξω να χαρώ
και να σας τραγουδήσω;
Τα χέρια που με κλείδωσαν
είναι ξενιτεμένα
Ανάθεμα σε ξενιτιά,
εσύ και το καλό σου,
βαρύτερο είναι το ντέρτι σου
παρά το διάφορό σου.

από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ ένα τραγούδι της ξενιτιάς που συναντιέται με πολλές παραλλαγές μέσα από κάποιους στίχους του, όπως τους πρώτους του τραγουδιού. το συναντήσαμε και στις συλλογές των ΧΑΙΩΤΗ και FAURIEL

ΤΗΝ ΞΕΝΙΤΕΙΑ, ΤΗΝ ΓΥΜΝΩΣΙΑ…

Την ξενιτιά, την γυμνωσιά, την πίκρα, την αγάπη,
τα τέσσερα τα ζύγιασα, βαρύτερα είν’ τα ξένα.
Ο ξένος εις την ξενιτιά, πρέπει να βάνει μαύρα,
για να ταιριάζ’ η φορεσιά με της καρδιάς τη λαύρα.
- Ξένε μου το μαντίλι σου, τι τόχεις λερωμένο;
- Η ξενιτιά το λέρωσε και το ’χει λερωμένο,
ξένες πλένουν τα ρούχα μου, ξένες μου τα μπαλώνουν,
τα πλένουν μια, τα πλένουν δυο, τα πλένουν ως τις πέντε
κι από τις πέντε και μπροστά, στους δρόμους τα πετάζουν.
- Ξένε, για παρ’ τα ρούχα σου, για πάρε τα σκουτιά σου,
και στείλε τα της μάνας σου, στείλ’ τα της γυναικός σου,
τι εδώ νερό δε βρίσκεται, σαπούνι δεν πουλούνε.
- Δώδεκα χρόνους έκαμα στα έρημα τα ξένα,
στους δεκατρείς εκίνησα στον τόπο μου να πάγω.
Πηγαίνω στη μανούλα μου, με γλέπει και τραβιέται,
πηγαίνω στη γυναίκα μου, κι αυτή δε με γνωρίζει.
- Ξένε, για διάβα, πήγαινε, συρ’ από εκεί που ήρθες,
γιατί δεν είσαι ο άντρας μου, δε είσαι το παιδί μου.

ΜΕ ΤΟΥΤΗΝ ΑΣΗΜΟΚΟΥΠΑ

Με τούτην ασημόκουπα
θέλω να πιω πέντ’ έξι,
κι αν θα μεθύσω, κόρη μου,
θα κάτσ’ όσο να φέξει.
Θα κάτσω να συλλογιστώ
της ξενιτιάς τα ντέρτια:
Μικρός εξενιτεύτηκα,
μικρός στα ξένα πήγα.
Πήγα και ξεγελάστηκα
σε μια χήρα βουλγάρα.
- Ξένε, κι αν θέλεις παντρειά,
δεν το ‘λεγες εμένα;
Τρεις περδικούλες έχω ‘γω
και πάρ’ όποια σ’ αρέσει:
Θέλεις τη ρούσα έπαρε,
θέλεις τη μαυρομάτα,
θέλεις και τη μελαχρινή,
που είναι φλωριά γιομάτη!
- Ουδέ τη ρούσα θέλω ΄γω
κι ουδέ τη μαυρομάτα,
ούδε και τη μελαχρινή,
που είναι φλωριά γιομάτη.
Μόν’ θέλω την αγάπη μου,
που έχω στο χωριό μου!

από τη συλλογή του ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" τούτη η μεταγραφή. μέσα της αποτυπώνονται κοινά θεματικά μοτίβα ευρύτερης διάδοσης (πχ η χήρα βουργάρα). απαντήσαμε παραλλαγές του στις συλλογές ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ, ΝΙΚΑ. σαν τόπος προέλευσης τούτης της παραλλαγής αναφέρεται η Δρόπολη (κι αυτό σωστό είναι...)

ΟΥΛΟΙ ΤΟΝ ΗΛΙΟ ΤΟΝ ΤΗΡΑΝ

Ούλοι το νήλιο τον τηράν που πάεινα βασιλέψει
κι η κόρη πούχε τον καημό το πέλαγο αγναντεύει,
βλέπει καράβια πούρχονται, βαρκούλες π’ αρμενίζουν
Μάνα, καράβια τέσσερα, μάνα, βαρκούλες πέντε,
μάνα, κατέβα, ρώτα τα, κατέβα ξετασέ τα:
Ποιες θάλασσες και ποια νησιά χαίρουνται τον καλό μου;
Σε τι τραπέζι τρώει ψωμί και το δικό μου είν’ άδειο,
τίνος χεράκια τον κερνούν και τα δικά μου τρέμουν,
τίνος ματάκια τον κοιτούν και τα δικά μου τρέχουν,
τίνος τα χείλη τον φιλούν και τα δικά μου σκάζουν,
τίνος καρδιά τον χαίρεται, η δική μου αναστενάζει;
Κάνω να τον καταραστώ και πάλι τον λυπάμαι,
τ’ είν ακριβός της μάνα ς το και μοναχός δικός μου,
μα εγώ θα τον καταραστώ κι ας καμ’ ο Θιός τι θέλει…
Ποιόνε βαρούνε μαχαιριές και γαίμα δε σταλάζει;
τίνος αγάπη παίρνουνε και δεν αναστενάζει;

η κόρη το σκέφτεται αλλά στο τέλος καταριέται τον ξενιτεμένο καλό της και επαφίει την όποια καλοτυχία του στη θεϊκή βούληση... κι όλα αυτά ατενίζοντας τα πέλαγα στις γραμμές των οριζόντων τους. ο Γιάνγκας αναφέρει σαν συλλογή με παραλλαγή του τραγουδιού τη γνωστότατη συλλογή του Νικολάου Πολίτη

Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΞΕΝΙΤΙΑ (Πέτρες και ξύλα κλαίγουν)

Πέτρες και ξύλα κλαίγουν, κλαίγουν τον καημό,
το πως θα χωριστούμε τώρα ημείς τα δυο,
στη ξενιτιά θα πάω, πίσω δεν γυρνώ,
σου στέλν’ ένα μαντήλι κ’ ένα μαχραμά,
στην άκρη στον μαντήλι και μια αντιλογιά.
- Θέλεις, κόρη μ’ παντρέψου, θέλεις καλογριά,
εδώ που ήρθα, κόρη μ’, δε γυρίζω πλιά.

μέχρι τώρα ξέραμε ότι κλαίνε οι πέρδικες, οι πέτρες - τώρα εδώ βλέπουμε να κλαίνε μαζί πέτρες και ξύλα! παραλλαγή του γνωστού μοτίβου του ηπειρώτικου πολυφωνικού της ξενιτιάς από το Πωγώνι και τη Δερόπολη. κάθε δίστιχο του τραγουδιού παραπέμπει και σε διαφορετικό τραγούδι! από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ

ΑΝΑΘΕΜΑ ΣΕ ΞΕΝΙΤΙΑ (Πολυφωνικό)


Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,
η ξενιτιά σε χαίρεται κι εγώ ‘χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;
Να στείλω μήλο σέπεται, κυδώνι μαραγκιάζει,
να στείλω μοσχοστάφυλο, στο δρόμο σταφιδιάζει,
να στείλω και το δάκρυ μου σ’ ένα φτενό μαντήλι.
Το δάκρυ μου είναι βαφερό και βάφει το μαντήλι.
Τρία ποτάμια το ‘πλεναν και βάψαν και τα τρία.
Διαβάτης πάει και πέρασε κι έβαψε τ’ άλογό του.
Πέρδικα να πάει να πιεί νερό έβαψε τα φτερά της.
Σου στέλλω χαιρετίσματα με μια ‘μορφη τρυγόνα,
και μέσα στα φτερούγια της σόχω την αρραβώνα.
Ανάθεμα σε, ξενιτιά και συ και τα καλά σου.
Παίρνεις τρυφερά παιδιά, γυρίζουν γερασμένα.
Ανάθεμά σε, ξενιτιά, με τα φαρμάκια πόχεις.

να και ένα τραγούδι όπου ο συλλέκτης δεν τιτλοδοτεί με τον πρώτο στίχο ή την ποιητική του επινόηση αλλά με βάση τον τελευταίο στίχο. από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ" (εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ). στους στίχους συναντιούνται δύο πασιγνωστα ηπειρώτικα τραγούδια της ξενιτιάς, το "ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟ ΜΟΥ ΠΟΥΛΙ" και το "ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ".

ΠΟΛΥ ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΕ Ο ΚΑΙΡΟΣ

Πολύ συννέφιασ’ ο καιρός, όλου να βρέχει θέλει,
και μένα ταϊτεράκι μου, να ταξιδέψει θέλει.
- Μισεύει, αϊτεράκι μου, και μένα που μ’ αφήνεις;
- Πρώτα σ’ αφήνω στον Θεόν, και δεύτερο στους φίλους,
και τρίτο στη μανούλα σου ψωμί για να σου δίνει.
- Δεν θέλω ’γω τη μάνα μου ψωμί για να σου δίνει
μούν θέλω ταϊτεράκι μου να παν’ και ’γω κοντά του,
να πάνω δειπνώ να δειπνάει, γιόμα να γιοματίζει.

...στο πνεύμα του καιρού των ημερών τούτο το τραγούδι της ξενιτιάς που προέρχεται απο τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ, δώρο από τον ακριβό φίλο ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΣΙΑΚΟ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟΝ (Όσα πουλιά ‘ναι τα κλαριά)


Όσα πουλιά ‘ναι τα κλαριά κοιμούνται κ’ ησυχάζουν,
όσα ψαράκια ‘ς το γιαλό είν’ όλα μωρωμένα,
και μια κόρη λυγερή, βαριά ‘ποκοιμισμένη
‘ς του φίλου της την αγκαλιά, έσταζε κρύον ίδρω.
- Βαριά κοιμάσαι, κόρη μου, και κρύον ίδρω στάζεις.
- Βαριά κοιμούμ’ αφέντη μου, βαριά και τρομασμένα,
γιατ’ είδα είνορο κακό, πολύ κακό για ‘σένα·
είδα το γρίβα σου γυμνόν, τη σέλλα τσακισμένη
και το χρυσό μαντήλι σου ‘ς το δρόμο ξεσκισμένο.
- Τα όνειρα ‘ναι ψέματα, οι γριές τα μολογούνε,
κ’ οι φρόνιμοι όντας τα ιδούν ‘ς το νου τους δεν τα βάνουν·
κόρη μου, βγήκε αυγερινός κ’ έλα να φιληθούμε,
γιατί ο ήλιος θα μ’ εβρεί ‘ς της ξενιτιάς το δρόμο.

o γρίβας (το άλογο), το μαντήλι, το όνειρο και οι στράτες του ξενιτεμού σε ένα τραγούδι από τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

ΠΑΡΑΤΗΜΕΝΗ ΝΕΑ

Απόψε κρύον έκαμε, κρύο και τρεμουντάνα,
κι εχιονίστηκαν τα βουνά, παχνιστήκαν οι κάμποι,
και σεις περιβολάκια μου, μην πολυπαχνιστείτε,
γιατ’ έχασα τον π’ αγαπώ, τον ψεύτη της αγάπης,
π’ όταν με φίλιε μόλεγε πάντα θα μ’ αγαπάει
και τώρα μ’ απαρνήθηκε σαν καλαμιά στο βάλτο,
οπού της κόφτουν την κορφή κ’ καλαμιά ’πομείνει.
Σε τι τραπέζι κάθεται, σαν που τρώγει και πίνει,
ποιανής τα χέρια τον κερνούν, και τα δικά μου τρέμουν,
ποιανής τα μάτια τον κοιτούν και τα δικά μου κλαίνε!

το τραγούδι παρότι περιγράφει χωρισμό κατατάσσεται στα τραγούδια της ξενιτιάς από τον ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΓΙΑΝΓΚΑ γιατί προφανώς η αναχώρηση του νέου ήταν για το μισεμό. τραγούδι από την περιοχή της Πάργας...

ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ


Χαριτωμένη συντροφιά,
μου λέει να τραγουδήσω
κι εγώ τους λέω δεν μπορώ,
τραγούδια δεν τα ξέρω.
Για πιάστε με να σηκωθώ
και βάλτε με να κάτσω,
να πω τραγούδια θλιβερά
και παραπονεμένα.
Παρηγοριά έχει ο θάνατος
και λεημοσύνη ο χάρος,
μα ο ζωντανός ο χωρισμός,
παρηγοριά δεν έχει.
Χωρίζει η μάνα το παιδί
και το παιδί την μάνα,
χωρίζονται τα νιόγαμπρα,
τα πολυαγαπημένα,
που ΄ναι στον κόσμο ζωντανά
και ζούνε χωρισμένα,
που τα ‘φαγε η ξενιτιά
τα έρημα τα ξένα.
Την ξενιτιά, την ορφανιά
την πίκρα, την αγάπη,
τα τέσσερα τα ζύγισαν
βαρύτερα είναι τα ξένα.
Ο ξένος που είν’ στην ξενιτιά,
πρέπει να βάλει μαύρα,
για να ταιριάζει η φορεσιά,
με της καρδιάς τη λάβρα.

μια εκδοχή του εμβληματικού πολυφωνικού τραγουδιού της ξενιτιάς που έχουμε συνδέσει με τον Παρακάλαμο αλλά είναι διαδεδομένο σε όλο το χώρο επιβίωσης της ηπειρώτικης πολυφωνίας. όπως εδώ, το τραγούδι προέρχεται από την απέκει Ήπειρο. περιλαμβάνεται στη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ". "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΚΙ ΑΠΟΧΤΗΣΑ ΜΑΡΑΖΙ (Πολυφωνικό)

Με τούτην ασημόκουπα θέλω να πιώ πέντ’ έξι.
Κι αν δεν μεθήσω, κόρη μου, κέρνα ώσπου να φέξει.

Να κάτσω να συλλογισθώ της ξενιτιάς τα ντέρτια.
Και ντέρτι είχα στην καρδιά κι απόχτησα μαράζι.

Ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα θέλ’ αγέρα.
Κι η κόρη θέλει φίλημα, ώσπου να δώσει μέρα.

από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ, παπά από τα Κτίσματα, με τίτλο "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ". η συλλογή εκδόθηκε από τις εκδόσεις "ΔΩΔΩΝΗ" αλλά δυστυχώς έχει εξανληθεί. πρόσφατα την είδαμε στην έκθεση της ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ για το δημοτικό τραγούδι, έκθεση σε επιμέλεια ΛΑΜΠΡΟΥ ΛΙΑΒΑ.

Ο ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟΣ (Πολυφωνικό στα τρία)

Οχ! Δεν με βαρούν τα ξένα,
και τα μα – μακρινά. (δις)

Μόνο με βαρούν της κόρης,
τα καμώ – καμώματα. (δις)

Όπου μου γράφει γράμμα,
και αντι – αντιλογιά. (δις)

- Άνδρα μου που ‘σαι στα ξένα
και στα μά – μακρινά. (δίς)

Ωρ’, αν είναι να ‘ρθεις έλα,
τι δεν έ- δεν έρχεσαι; (δις)

Ώρ’, εμένα οι δικοί σου,
μ’ αβαρέ – βαρέθηκαν. (δις)

Και με προξενούν στα ξένα,
μες στη – Ραι – Ραιδεστό. (δις)

Άντρα γέροντα μου δίνουν,
εκατό – ο – χρονών. (δις)

Μήνα που ‘ναι και γέρος,
είν’ και – ρά – ράθυμος. (δις)

Ωρ’, κάθε πρωί με δέρνει,
για τα στρώ – τα – στρώματα. (δις)

Ωρ’, και κάθε μεσημέρι,
για κρύο, κρύο νερό. (δις)

ένα συμπίλημα στίχων που απαντώνται και σε άλλα τραγούδια συνθέτουν τούτο το τραγούδι για την ξενιτιά που προέρχεται από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ"

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟΝ (Κοιμάται η αγάπη μου)


Κοιμάται η αγάπη μου και πως να την ξυπνήσω;
Πήρα ζαχαρομύγδαλα, ‘ς τον κόρφο της τα ρίχνω.
- Βαριά κοιμάσαι πέρδικα.
- Βαριά κοιμούμ’ αφέντη·
είδα ένα όνειρο βαρύ και να μου το ξηγήσεις.
Είδα γυμνόν τον μαύρο σου, τη σέλα τσακισμένη,
και το χρυσό μαντήλι σου ‘ς τη λάσπη κυλισμένο.
- Ο μαύρος είν’ ο δρόμος μου, η σέλα η ξενιτιά μου,
και το μαντήλι το χρυσό είν’ ο ξεχωρισμός μας.
- Αυτού που πας, λεβέντη μου, πάρε κ’ εμέ κοντά σου,
να μ’ έχεις πάντα ‘ς το πλευρό, ‘ς τα μάτια σου να μ’ έχεις.
- Αυτού που πάνω, κόρη μου, όμορφες δε διαβαίνουν,
κ’ εμένα με σκοτώνουνε κ’ εσένα σε σκλαβώνουν.


από τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ". όνειρο και ξενιτιά και θάνατος σε ένα τραγούδι πηγαίας ποιητικής ανάπτυξης και περίσσου συμβολισμού.

ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ

Χαριτωμένη συντρόφια, μου λέει να τραγουδήσω
κι εγώ τους λέγω γέρασα, τραγούδια εγώ δεν λέγω,
όρκο έκανα στην Παναγιά να μη ξανατραγουδήσω.
Για την καλή την συντροφιά και την καλή παρέα,
θα πω τραγούδια θλιβερά και παραπονεμένα,
θα ’κουν οι κάμποι και τα βουνά ραγίζουν.
Φάτε και πιείτε βρε παιδιά, χαρείτε να χαρούμε
τούτον τον χρόνο τον καλό όσο να ’ρθει και ο άλλος.
Για ζ(ι)ούμε για πεθαίνουμε και σ’ άλλον κόσμο πάμε
και ’κει χαρές δεν γίνονται ούτε και πανηγύρια.

Παραλλαγή ενός από τα γνωστότερα ηπειρώτικα πολυφωνικά τραγούδια της ξενιτιάς όπως καταγράφηκε στο Δολό Πωγωνίου. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Η ΚΑΚΗ ΜΑΝΑ

Διώξε με, μάνα μ’ διώξε με, με ξύλα, με λιθάργια,
κι αν δεν σας πάω στη ξενιτιά να κάνω τριάντα χρόνους
για να μάλλιασ’ τ’ αστήθι σου ρουτώντας τους διαβάτες·
- Διαβάτες, που διαβαίνετε, στρατιώτες, που περνάτε,
μην είδατε το γιόκα μου, τομ πολυαγαπημένο;
- Εψές, προψές τον είδαμε στον άμμο γκυλισμένο,
μαύρα πουλιά τον έτρωγαν, και άσπρα χιλιδόνια·
- Φάτε, πουλάκια μ’ φάτε με, κάνετε και νισάφι
κι αφήστε μου το μάτι μου και το δεξί μου χέρι,
να γράψω μια πικρή γραφή, να τη στείλω στο σπίτι,
να τ(η)ν αναγνώθει η μάνα μου, να κλαίει η κουρυμάδια μου·
να τ(η)ν αναγνώθ’ η κουρυμαδιά, να κλαίει η αδερφή μου,
να τ(η)ν αναγνώθ’ η αδερφή, να κλαίν’ η αξαδέρφες,
να τ(η)ν αναγνώθουν και αυτές να κλαίει η χώρα όλη.


θυμίζει πανελλήνια διαδεδομένο τραγούδι της ξενιτιάς τούτο το τραγούδι που συναντήσαμε στην παλαιότατη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ. ηχογράφηση παραλλαγής του υπάρχει στα "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ" της Δόμνας Σαμίου

ΑΝΑΘΕΜΑ ΣΕ ΞΕΝΙΤΙΑ (Πολυφωνικό)


Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,
η ξενιτιά σε χαίρεται κι εγώ ‘χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;
Να στείλω μήλο σέπεται, κυδώνι μαραγκιάζει,
να στείλω μοσχοστάφυλο, στο δρόμο σταφιδιάζει,
να στείλω και το δάκρυ μου σ’ ένα φτενό μαντήλι.
Το δάκρυ μου είναι βαφερό και βάφει το μαντήλι.
Τρία ποτάμια το ‘πλεναν και βάψαν και τα τρία.
Διαβάτης πάει και πέρασε κι έβαψε τ’ άλογό του.
Πέρδικα να πάει να πιεί νερό έβαψε τα φτερά της.
Σου στέλλω χαιρετίσματα με μια ‘μορφη τρυγόνα,
και μέσα στα φτερούγια της σόχω την αρραβώνα.
Ανάθεμα σε, ξενιτιά και συ και τα καλά σου.
Παίρνεις τρυφερά παιδιά, γυρίζουν γερασμένα.
Ανάθεμά σε, ξενιτιά, με τα φαρμάκια πόχεις.

παραλλαγή του πανελλήνια διαδεδομένου τραγουδιού της ξενιτιάς όπως τη συναντήσαμε στη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ"

ΑΛΗΣΜΟΝΩ ΚΑΙ ΧΑΙΡΟΜΑΙ

Αλησμονώ και χαίρομαι θυμούμαι και λυπούμαι.
Θυμήθηκα την πατρίδα μου και θέλω να πηγαίνω.
- Βάλε, μάνα, και ζύμωσε καθάριο παξιμάδι.
με δάκρυα βάζει το νερό, με δάκρυα κοσκινίζει,
και με βαρύ αναστεναγμό, βάζει φωτιά στο φούρο.
- Άργησε, φούρε, να καείς και συ ψωμί να γένεις,
για να περάσει ο κεραντζής κι ο γιος μου ν’ απομένει.


το γνωστότατο ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς από τη συλλογή του δάσκαλου ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ"

ΨΕΣ ΒΗΚΑ ΝΑ ΣΕΡΓΙΑΝΙΣΩ

Ψες βήκα να σεργιανίσω – βάϊ μωρέ βάϊ
μες στο Γιουλ – Μπάξε – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Βρίσκω κόρη που κοιμόνταν – βάϊ μωρέ βάϊ
στα τραντάφυλλα – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Κι έσκυψά να την φιλήσω – βάϊ μωρέ βάϊ
δε με δέχτηκε – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Άνοιξε τα δυο της μάτια – βάϊ μωρέ βάϊ
και με κοίταξε – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Και το διμαντένιο στόμα – βάϊ μωρέ βάϊ
και μου μίλησε – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
- Ξένε πούησουν τόσα χρόνια – βάϊ μωρέ βάϊ
και που γύριζες – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Κι όσα έχεις καζαντίσει – βάϊ μωρέ βάϊ
σε ποιόν τάστελλες – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
- Ξένος ήμουνα στα ξένα – βάϊ μωρέ βάϊ
κι όλο γύριζα – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Κι όσα έχω καζαντίσει – βάϊ μωρέ βάϊ
όλα τα φέρα – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
- Ξένε πούησουν το χειμώνα – βάϊ μωρέ βάϊ
(ν) όπου κρύωνα – Κυρ’ Αναγνώσταινα.
Κι ήρθες τώρα καλοκαίρι – βάϊ μωρέ βάϊ
που θερμαίνομαι – Κυρ’ Αναγνώσταινα
που θερμαίνομαι μωρή
Καπετάν Βασιλική
που θερμαίνομαι μωρή
μ’ έχει η μάνα μ’ μοναχή.

από τη συλλογή του ΥΦΑΝΤΗ "ΠΩΓΩΝΙΣΙΟΣ ΓΑΜΟΣ" τούτο το τραγούδι της ξενιτιάς και, ειδιακότερα, της επιστροφής και της αναγνώρισης του ξενιτεμένου. παραλλαγή του έχει δισκογραφήσει ο πολυφωνικός όμιλος της Δερβιτσάνης. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΑΛΗΣΜΟΝΩ ΚΑΙ ΧΑΙΡΟΜΑΙ


Αλησμονώ και χαίρομαι, θυμιούμαι και λυπιούμαι
θυμήθηκα την ξενιτιά και θέλω να πηγαίνω.
- Σήκου μάνα μ’ και ζύμωσε καθάριο παξιμάδι
να παρ’ ο γιος σ’ στη στράτα του στης ξενιτιάς το δρόμο.
Με πόνους βάνει το νερό, με δάκρυα το ζυμώνει
και με τ’ αναστενάγματα βάνει φωτιά στο φούρνο.
- Άργησε φούρνε να καείς και συ ψωμί να γένεις
για να διαβεί ο κυρατζής και ο γιος μου να ’πομείνει.

άλλη μια στιχουργικά παραλλαγή του εμβληματικού ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού της ξενιτιάς που συναντάμε σε όλους τους τόπους της ηπειρώτικης πολυφωνίας σε διαφορετικά μελωδικά μοτίβα. από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ

Η ΚΑΚΗ ΜΑΝΑ V.

Διώξε με, μάνα μ’ διώξε με, με ξύλα, με λιθάργια,
κι αν δεν σας πάω στη ξενιτιά να κάνω τριάντα χρόνους
για να μαλλιάσ’ τ’ αστήθι σου ρουτώντας τους διαβάτες·
- Διαβάτες, που διαβαίνετε, στρατιώτες, που περνάτε,
μην είδατε το γιόκα μου, τον πολυαγαπημένο;
- Εψές, προψές τον είδαμε στον άμμο γκυλισμένο,
μαύρα πουλιά τον έτρωγαν, και άσπρα χιλιδόνια·
- Φάτε, πουλάκια μ’ φάτε με, κάνετε και νισάφι
κι αφήστε μου το μάτι μου και το δεξί μου χέρι,
να γράψω μια πικρή γραφή, να τη στείλω στο σπίτι,
να τ(η)ν αναγνώθει η μάνα μου, να κλαίει η κουρυμάδια μου·
να τ(η)ν αναγνώθ’ η κουρυμαδιά, να κλαίει η αδερφή μου,
να τ(η)ν αναγνώθ’ η αδερφή, να κλαίν’ η αξαδέρφες,
να τ(η)ν αναγνώθουν και αυτές να κλαίει η χώρα όλη.

"ΔΙΩΞΕ ΜΕ ΜΑΝΑ, ΔΙΩΞΕ ΜΕ" είναι γνωστό τούτο το τραγούδι στο μεγαλύτερο ελλαδικό χώρο σε διαφορετικές παραλλαγές του. κάποιες δισκογραφήθηκαν (πχ "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ" της Δόμνας Σαμίου). η περιγραφή του βίαιου τέλους εντυπώνεται στους στίχους με τρόπο άμεσο, παραπέμποντας στη θεματική του θανάτου που διαπερνά πλήθος τραγουδιών με τέτοιες περιγραφές.

ΚΛΑΙΝ’ ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ ΤΑ ΛΙΘΑΡΙΑ


Κλαίν’ οι πέτρες, τα λιθάρια,
κλαίνε τον καημό.
Έκλαιγα κι εγώ ο καημένος
τον ξεχωρισμό.
Πώς θα χωριστούμε, αγάπη,
ωχ, εμείς οι δυο.
Έλα μας, να φιληθούμε
τώρα το ταχιό,
γιατί εγώ, αγάπη, φεύγω,
θα ξενιτευτώ.
Πάω μακριά στα ξένα
μες στο Ροϊδοστό.
Μωρ’ δε μου βαρούν τα ξένα
και τα μακρινά,
μου βαραίνουν της αγάπης
τα μηνύματα.

παραλλαγή του ηπειρώτικου πολυφωνικού της ξενιτιάς όπως περιέχεται στη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ. το τραγούδι έχουμε καταγράψει πολλές φορές με δεροπολίτικους ομίλους ενώ στα Κτίσματα το τραγούδι παραλάσσεται στο γνωστότερο, πια, "Κλαίν' οι πέρδικες στα πλάγια". Η Ροϊδοστός του τραγουδιού είναι η Ραιδεστός της γεωγραφίας, τόπος ξενιτεμού πολλών Ηπειρωτών τον 19ο αιώνα. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.